Wrzeszcz

---

Etymologia nazwy

Historia nazwy Wrzeszcz sięga wielu wieków, a jej różnorodne formy pojawiały się w dokumentach przez stulecia. **Dawne nazwy miejscowości to:** Vriest, Vriezst (1263), Vryst (1342), Langenfort (1404), Lange Vore (1480), Langen Furth (1778), Langefurt (1780), Lange Fuhre (1822), Danzig – Langfuhr (1906), Lęgfor (1923), a w niektórych źródłach można natrafić na Langfur.

Nazwa Wrzeszcz wywodzi się od wcześniejszych określeń Wrest oraz Wrzost, które odnoszą się do wrzosu, ponieważ teren ten niegdyś był porośnięty lasem z wrzosowiskami. Istnieje zapis przywileju księcia Świętopełka, datowany na 25 listopada 1263 roku, w którym zamiennie używano dawnej nazwy Vriezst.

W 1404 roku osada przyjęła nazwę Langfuhr. W tym okresie Krzyżacy w regionie prowadzili swoje folwarki. Należy podkreślić, że **Langfuhr w języku niemieckim oznacza** „długi przejazd” (tutaj: „długi podjazd”), co odnosi się do strategicznego położenia Wrzeszcza na ważnym skrzyżowaniu ówczesnych tras komunikacyjnych.

Inne interpretacje wskazują, że nazwa ta mogła oznaczać „długi bród”, odnosząc się do potrzeby przeprawy przez pobliskie potoki: Królewski, Jaśkowej Doliny oraz Strzyży w trakcie podróży z Gdańska do Oliwy.

W dniu 28 marca 1949 roku, ustalono używaną wcześniej w języku polskim nazwę Wrzeszcz jako oficjalną nazwę miejscowości, przy czym w drugim przypadku stosuje się formę Wrzeszcza, a przymiotnik określający tę lokalizację to wrzeszczański.

Historia

Osada Wrzeszcz po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach księcia Świętopełka w dniu św. Katarzyny, co miało miejsce 25 listopada 1263 roku. W XIII wieku obszar ten był własnością kościoła św. Katarzyny. W 1345 roku Wrzeszcz przeszedł pod zarząd Zakonu Krzyżackiego, a od 1404 roku wieś otrzymała prawa chełmińskie. Na początku XV wieku Krzyżacy dysponowali tutaj swoimi folwarkami.

Od XV do XVIII wieku miejscowość zmieniała właścicieli, stając się własnością patrycjuszów. W drugiej połowie XVI wieku osada była już częścią powiatu gdańskiego w województwie pomorskim. W 1772 roku Wrzeszcz został przyłączony do Królestwa Prus, a od 1807 roku wieś weszła w obręb Wolnego Miasta Gdańska, z populacją wynoszącą w 1809 roku zaledwie 908 mieszkańców.

Od XVII wieku również Żydzi mieli swoje miejsce spoczynku w Wrzeszczu, gdzie 17 marca 1814 roku administracyjnie przyłączono tę dzielnicę do miasta. Do lat 70. XIX wieku Wrzeszcz nosił charakter letniskowy. W 1837 roku powstał jeden z pierwszych miejskich parków w Europie, znany jako Park Jaśkowej Doliny, a także wiele dworów i podmiejskich posiadłości.

Bardziej intensywna zabudowa miała miejsce przy głównym trakcie łączącym Gdańsk z Oliwą, znanym dzisiaj jako al. Grunwaldzka i ul. Polanki. W miejscowości działało wiele folwarków oraz zakładów przemysłowych, takich jak cegielnie, gorzelnie, browary i młyny, które wykorzystywały wodę wrzeszczańskich potoków.

W 1864 roku uruchomiono regularne połączenie konne z Gdańska do Sopotu. Trzy lata później, w 1870 roku, powstała linia kolejowa z dworcem Gdańsk Wrzeszcz, a w 1873 roku zainstalowano linię tramwaju konnego oraz otwarto browar w Kuźniczkach. W 1896 roku zaś zbudowano linię tramwaju elektrycznego, która połączyła Wrzeszcz z Gdańskiem.

Rozwój dzielnicy przyspieszył na przełomie XIX i XX wieku. Od 1893 rozpoczęto doprowadzanie sieci wodno-kanalizacyjnej do wszystkich budynków. W latach 1899–1914 realizowano częściowo elektryfikację dzielnicy, korzystając z energii z miejskiej elektrowni na Ołowiance, a w 1904 roku podłączono także gaz. W 1906 roku w dawnej ul. An der Abstmühle (dziś Leczkowa) zbudowano okazały gmach szkolny, który obecnie jest Centrum Szkolenia Nauczycieli.

W latach 1913–1917 poprowadzono linię kolejową oraz zbudowano nowe wiadukty nad obecnymi al. Hallera i ul. Miszewskiego-Wyspiańskiego. 6 października 1899 roku poświęcono kościół ewangelicki przy ul. Sobótki 20 (Am Johannisberg), a w styczniu 1911 roku zakończono budowę katolickiej świątyni przy ul. ks. Zator-Przytockiego (Schwarzer Weg).

W 1904 roku założono Królewską Wyższą Szkołę Techniczną (Königliche Technische Hochschule zu Danzig), która istnieje obecnie jako Politechnika Gdańska, uznawana za najstarszą uczelnię wyższą w granicach współczesnej Polski. W 1905 roku liczba mieszkańców dzielnicy wynosiła już 24 tysiące, a w 1934 roku wzrosła do ponad 55 tysięcy.

Wrzeszcz stał się również miejscem pierwszego lotniska w Gdańsku (lotnisko Gdańsk-Wrzeszcz) oraz pierwszego w granicach współczesnej Polski od 1910 roku. W latach 1911–1913 pruski następca tronu Wilhelm zamieszkiwał w dzielnicy z powodu dowodzenia 1 Regimentem w lokalnej Brygadzie Huzarów Śmierci. W 1916 roku otwarto ewangelicki kościół przy ul. Mickiewicza (Bärenweg), a w 1917 roku przekształcono dawny Zakład dla Niewidomych im. Wilhelma i Augusty w zakład dla ociemniałych żołnierzy przy ul. Do Studzienki (Heiligenbrunnerweg).

W 1924 roku przeniesiono przy ul. Legionów Szkołę Nawigacyjną, której budynek charakteryzuje się charakterystyczną wieżą obserwatorium. W 1929 roku torowisko tramwajowe przy ul. Szymanowskiego i Zamenhofa zostało przeniesione na nową ul. Wojska Polskiego. W tej dzielnicy w 1927 roku urodził się i mieszkał niemiecki pisarz, laureat literackiej Nagrody Nobla Günter Grass.

W okresie międzywojennym Wrzeszcz był jednym z największych skupisk Polaków w Gdańsku, w tym istniała polska dzielnica znana jako Polenhof. Działały polskie parafie katolickie, w tym parafia św. Stanisława założona w 1925 roku, oraz polski klub sportowy KKS Gedania.

Po II wojnie światowej, aż do 1948 roku, Wielka Brytania prowadziła konsulat, który mieścił się w historycznej willi Patschkego przy ul. Uphagena 23. W 1945 roku ponownie otwarto konsulat generalny ZSRR w Gdańsku, który umiejscowiono w budynku przy ul. Matki Polki 10, obecnie znanym jako ul. Batorego 15. W 1962 roku, władze Niemieckiej Republiki Demokratycznej zainstalowały konsulat generalny Gdańsku, umieszczony przy al. Zwycięstwa 23, w budynku dawnego Klubu Żeglarskiego. Po 1990 roku, po rozwiązaniu NRD, budynek stał się siedzibą konsulatu generalnego RFN.

Transport i komunikacja

Kolej

Na terenie dzielnicy znajduje się jedna z kluczowych stacji kolejowych w Gdańsku – Gdańsk Wrzeszcz. Ta stacja obsługuje wszystkie pociągi pasażerskie kursujące na liniach 202 (w tym PKP Intercity, Przewozy Regionalne, a także SKM w Trójmieście) oraz 250 (także SKM w Trójmieście). Warto odnotować, że stacja była miejscem, z którego odchodziła linia Wrzeszcz – Stara Piła, rozebrana po zakończeniu II wojny światowej.

Dzięki odbudowie tej linii, która zakończyła się w 2015 roku, obecnie Wrzeszcz ma dostęp do zachodniej części Gdańska, w tym do niezwykle ważnego portu lotniczego im. Lecha Wałęsy (zob. Pomorska Kolej Metropolitalna). Warto również wspomnieć, że na obszarze dzielnicy znajdują się przystanki Gdańsk Kolonia oraz Gdańsk Nowe Szkoty, które zostały wyłączone z obsługi w 2005 roku i znajdują się w ciągu linii kolejowej Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port.

Tramwaje

W dzielnicy Gdańsk-Wrzeszcz rozciąga się sieć tramwajowa składająca się z dwóch głównych ramion, które są prowadzone wzdłuż al. Grunwaldzkiej oraz al. Hallera. Te ramiona rozchodzą się od strategicznego punktu, jakim jest Opera Bałtycka. Dodatkowo, istnieją dwa odnóżki, które kierują się w stronę pętli Zaspa, a także do centrum miasta, prowadząc ulicą Kliniczną oraz ulicą Mickiewicza.

Warto zaznaczyć, że zajezdnia tramwajowa Wrzeszcz zlokalizowana jest przy ulicy Wita Stwosza. Z formalnoprawnego punktu widzenia, ta zajezdnia znajduje się jednak w granicach dzielnicy Strzyża, co jest istotnym szczegółem w kontekście organizacji transportu publicznego w tym rejonie.

Autobusy

Ogromne znaczenie dla komunikacji miejskiej w Gdańsku ma także plac przed dworcem, który funkcjonuje jako jedna z największych pętli autobusowych w całym mieście. To miejsce stanowi kluczowy węzeł przesiadkowy, który łączy różne linie autobusowe, umożliwiając mieszkańcom oraz odwiedzającym szybkie i wygodne przemieszczenie się po Gdańsku i okolicach.

Zabytki i interesujące miejsca

Wrzeszcz jest miejscem, które może pochwalić się wieloma interesującymi zabytkami oraz atrakcjami, które z pewnością zasługują na uwagę turystów i mieszkańców. Wśród nich znajduje się:

• Browar we Wrzeszczu zlokalizowany przy ul. Kilińskiego 6-7, w pobliżu Stawu Browarnego,
• Nowa Synagoga z 1927 roku,
• Kościół pw. św. Stanisława BM,
• Kolegiata Gdańska,
• Cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja, znajdująca się przy ul. Romualda Traugutta 45,
• Dwór Studzienka,
• Park Kuźniczki,
• Politechnika Gdańska,
• Ulica Wajdeloty,
• Stadion usytuowany przy ul. Kościuszki 49,
• Czołg w al. Zwycięstwa w Gdańsku,
• Koszary w Gdańsku-Wrzeszczu,
• Indiańska Wioska,
• Kompleks budynków przy al. Legionów 9, które powstały w latach 1912-1916, a które miały różne zastosowania, od koszar pruskiego batalionu łączności, przez szpital wojskowy w czasie I wojny światowej, po Polski Dom Studencki, szkołę policyjną i obserwatorium meteorologiczne. W latach 1939-1945 obiekt wykorzystywało Luftwaffe, a od 1977 roku jest w gestii Uniwersytetu Gdańskiego (Wydział Biologii i Studium Wojskowe), obecnie pozostaje w stanie nieużytkowany,
• Dwukondygnacyjny pawilon gastronomiczny, znany jako restauracja „Cristal”.

Szkoły artystyczne

Wrzeszcz to miejsce, w którym znajdują się różnorodne instytucje edukacyjne o profilu artystycznym, które oferują młodym talentom sposobność rozwijania swych umiejętności. Warto zwrócić uwagę na Zespół Szkół Muzycznych w Gdańsku-Wrzeszczu, który jest znaną placówką, edukującą w dziedzinie muzyki. Uczniowie mają tam możliwość nauki pod okiem doświadczonych nauczycieli.

Kolejną ważną instytucją jest Szkoła Muzyczna I st. im. Grażyny Bacewicz w Gdańsku-Wrzeszczu, która oferuje solidne podstawy w edukacji muzycznej dla młodszych uczniów. Szkoła ta stawia na indywidualne podejście do każdego ucznia, co pozwala na efektywne rozwijanie talentów.

Nie można pominąć również Szkoły Muzycznej II st. im. Fryderyka Chopina w Gdańsku-Wrzeszczu, która kształci uczniów w zakresie muzyki na wyższym poziomie. Placówka ta ma na celu przygotowanie młodych artystów do dalszej kariery muzycznej i umożliwienie im rozwijania pasji.

Oprócz szkół muzycznych, w Wrzeszczu funkcjonuje także Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa w Gdańsku-Wrzeszczu, która oferuje program edukacyjny dla tych, którzy pragną połączyć wykształcenie ogólne z nauką tańca. To znakomita opcja dla utalentowanych tancerzy, którzy mają ambicję rozwijać się w tej dziedzinie sztuki.

---

Oceń: Wrzeszcz

---