Zaspa

---

Położenie

Współczesne

Obecnie Zaspa składa się z dwóch głównych, prężnie rozwijających się dzielnic. Pierwsza z nich to Zaspa-Młyniec, znana przede wszystkim z licznych bloków mieszkalnych, które dominują na tym obszarze. Warto również zauważyć, że na obrzeżach tej dzielnicy znajdują się popularne ogródki działkowe, które są miejscem wypoczynku dla wielu mieszkańców.

Drugą dzielnicą jest Zaspa-Rozstaje, w której również przeważają budowle mieszkalne. Istotnym punktem tej części Zaspy jest park im. Jana Pawła II, który zajmuje znaczną powierzchnię i stanowi miejsce rekreacji oraz wypoczynku dla lokalnej społeczności. Cały obszar stanowiący zarówno Zaspę-Młyniec, jak i Zaspa-Rozstaje, jest współcześnie znany jako Zaspa.

Historyczne

W przeszłości pojęcie Zaspy odnosiło się do znacznego terenu znajdującego się na wydmach, który jednak nie rozciągał się aż do brzegów Zatoki Gdańskiej. Geograficznie obszar Zaspy obejmował tereny sięgające od Letnicy, przez południowe Brzeźno, aż po północny Wrzeszcz i Rozstaje, w kierunku wschodniej części Przymorza Wielkiego. Warto dodać, że osadnictwo na tych terenach koncentrowało się wokół nieistniejącego obecnie jeziora Zaspa, które miało znaczący wpływ na rozwój lokalnej społeczności.

Historia

Dawne nazwy tej miejscowości to: Saspe, Saspa oraz Saspi. Zaspa, jako wieś, została po raz pierwszy wzmiankowana w historii na przełomie XII i XIII wieku. W owym czasie odnosiła się jedynie do osady leżącej na zachodnim brzegu jeziora Zaspa, a jej funkcją była głównie działalność rybacka. Przez lat wieś, przekształcając się z osady rybackiej, zyskiwała nowe obszary gruntów, stając się rolniczą wspólnotą, a już w XV wieku trafiła pod zarząd klasztoru cystersów w Oliwie.

W dniu 23 czerwca 1769 roku Franz Karl Deißel pozyskał od opatów z Oliwy 35 morg piaszczystego terenu, zlokalizowanego w pasie nadmorskim pomiędzy Brzeźnem a Jelitkowem. W okresie od 1772 do 1793 roku, czas ten zbiegł się z blokadą Gdańska przez Królestwo Prus. Na terenie Zaspy rozpoczęła swoją działalność wytwórnia saletry (niem. Salpeter). Później, wskutek błędu w tłumaczeniu, obszar ten został nazywany St. Peter (św. Piotr) aż do pierwszej połowy XX wieku.

W 1773 roku Zaspa uzyskała niezależność od klasztoru, aczkolwiek nadal przynależała do Oliwy pod względem administracyjnym. Dopiero w 1877 roku włączono ją do powiatu gdańskiego jako wieś gminną. Nie trwało to jednak długo, gdyż już 1 kwietnia 1914 roku Zaspa została przyłączona do granic miasta Gdańska.

W roku 1829 pruskie wojsko zakupiło od miejskich władz tereny na północ od obecnej ul. Kościuszki za 8615 talarów. Wydzielono w tym miejscu Wielki Plac Ćwiczeń (Großer Exerzierplatz), który stał się miejscem szkoleń wojskowych dla jednostek pruskich gdańskiego garnizonu. W tym czasie korzystały z niego m.in. słynne „Czarni Huzarzy”, którzy od 1859 stacjonowali w Wrzeszczu. Wkrótce stali się oni stałymi użytkownikami tego placu, co miało miejsce w wyniku budowy potężnego zespołu koszarowego w latach 1893-1902, który przetrwał do dziś i obecnie jest przebudowywany na cele mieszkalne i biurowe.

Między 1908 a 1910 rokiem powstała w obrębie prostokąta otaczającego obecne ul. Ciołkowskiego – ul. Burzyńskiego – al. Jana Pawła II – ul. Kombatantów strzelnica (niem. Schießstände). Już przed I wojną światową, od roku 1912, przestrzeń Wielkiego Placu Ćwiczeń wykorzystywano również do międzylądowań pierwszych samolotów wojskowych i sterowców.

Dnia 1 marca 1914 roku w tym miejscu otwarto szkołę pilotów. Po zakończeniu I wojny światowej, na mocy decyzji z 31 lipca 1921 roku, obszar Großer Exerzierplatz, obejmując południową Zaspę oraz wieś Młyniec, wszedł w granice nowo utworzonego Wolnego Miasta Gdańska.

W tym czasie, w związku z demilitaryzacją, powstało pierwsze cywilne lotnisko na terenie dzisiejszej Polski, port lotniczy Gdańsk-Wrzeszcz, które zajmowało północną część placu manewrowego. W wyniku przejściowego okresu stacjonowała tu gdańska policja powietrzna (niem. Flugwache der Schutzpolizei). Do wiosny 1922 roku uregulowano wszelkie sprawy własnościowe oraz rozpoczęto konieczne prace związane z utworzeniem portu lotniczego, którego inauguracja miała miejsce 18 czerwca 1923 roku. Nowy dworzec lotniczy został umiejscowiony równolegle do linii kolejowej i niedaleko wiaduktu.

W latach trzydziestych port lotniczy przeszedł znaczną rozbudowę, a w podziemiach cywilnego dworca w 1934 roku urządzono pierwszy w Gdańsku schron przeciwlotniczy. Niestety, w 1945 roku większość infrastruktury uległa zniszczeniu wskutek bombardowań aliantów, a po wojnie przystąpiono do odbudowy.

W marcu 1945 roku na Zaspie strzelnica miała swoją rolę w obronie przed radzieckim natarciem ze strony Sopotu. Była obsadzona przez niewielką załogę i nazywana Małą Twierdzą Strzelnica (niem. Kleine Festung Schießstand). Obecnie nie pozostały żadne ślady po tej strzelnicy.

2 stycznia 1952 roku uruchomiono linię Szybkiej Kolei Miejskiej (linia kolejowa nr 250) biegnącą wzdłuż Młyńca. Z kolei 24 lipca 1973 roku, na terenie jeszcze funkcjonującego lotniska we Wrzeszczu, został wmurowany kamień węgielny pod pierwszy budynek osiedla Zaspa przy ul. Pilotów 20. W 1974 roku, ze względu na rozwój miasta oraz potrzebę przedłużenia pasa startowego dla samolotów odrzutowych, lotnisko zostało zamienione na Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy.

Po zamknięciu lotniska do początku lat 80. XX wieku trwała budowa osiedli Zaspa-Młyniec oraz Zaspa-Rozstaje. W latach 1981–1983, na terenach użytkowanych wcześniej przez port lotniczy, utworzono Park Zaspa. Na Rozstajach pozostał Cmentarz Ofiar Hitleryzmu, gdzie pochowano więźniów niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Stutthof oraz poległych obrońców Poczty Gdańskiej, a także zamordowanych kolejarzy i celnicy z Szymankowa.

27 września 1985 roku, na Zaspie, otworzono nowy szpital specjalistyczny dysponujący 610 łóżkami oraz zapleczem diagnostycznym (od 1997 roku szpital im. św. Wojciecha). W latach 2012–2013 szpital przeszedł rozbudowę.

Dnia 12 czerwca 1987 roku Jan Paweł II odprawił mszę świętą w parku, który później nosił jego imię. Elementy ołtarza papieskiego zostały umieszczone w kościołach pw. św. Kazimierza (Młyniec) oraz pw. Opatrzności Bożej (Rozstaje). Miejsce, gdzie znajdował się ołtarz autorstwa Mariana Kołodzieja, upamiętniono głazem, który niestety zniknął w nocy z czwartku na piątek, 4 lutego 1988 roku, wywieziony przez nieznanych sprawców.

28 sierpnia 1991 roku robotnicy natrafili podczas prac budowlanych pod oddział Banku Gdańskiego (w rejonie ul. Burzyńskiego i al. Jana Pawła II) na zbiorowy grób 38 pocztowców polskich, ujawniając miejsce dotąd nieznanego egzekucji obrońców Poczty Polskiej. Upamiętniono je kamiennym pomnikiem, a ekshumowane szczątki zostały złożone na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu.

Murale

Osiedle Zaspa zyskało miano wyjątkowej galerii, w której murale stają się swoistymi dziełami sztuki. Pierwsze monumentalne malowidła pojawiły się w 1997 roku, z okazji tysiąclecia Gdańska. Od tego czasu twórczość muralowa ewoluowała, obejmując różnorodne style i kierunki artystyczne, takie jak malarstwo akademickie, graffiti, minimalizm, symbolizm, a także abstrakcjonizm i realizm.

Murale w Zaspie są dziełem zarówno adeptów Gdańskiej Szkoły Muralu, jak i artystów z różnych zakątków świata, którzy byli uczestnikami Festiwalu Malarstwa Monumentalnego Monumental Art. Warto zwrócić uwagę na szczególny mural, który powstał w 2008 roku. Na ścianie bloku, w którym mieszkał niegdyś Lech Wałęsa, znajduje się rozpikselowany portret tego wybitnego lidera „Solidarności”, stworzony przez Piotra Szwabe.

W sierpniu 2017 roku, na budynku przy ulicy Skarżyńskiego 6F, odkryto 60. mural, który prezentuje fragment dzieła Hansa Memlinga zatytułowanego „Sąd Ostateczny”. Ma on na celu upamiętnienie kilku ważnych rocznic: 550-lecia rozpoczęcia prac nad tym znanym obrazem oraz 200-lecia jego powrotu do Gdańska po tym, jak został zrabowany przez wojska napoleońskie podczas wojen.

Podział historyczny

Historia Zaspy jest fascynującym świadectwem przekształceń urbanistycznych i społecznych, jakie miały miejsce na przestrzeni lat. Mimo wcześniejszej przynależności do Oliwy, Zaspa jako jednostka morfogenetyczna jest obecnie klasyfikowana w ramach okręgu historycznego Port. Warto zaznaczyć, że współczesny Młyniec, stanowiący część Zaspy, wciąż przynależy do historycznego okręgu Oliwa.

Obszar Zaspy dzieli się na kilka istotnych podjednostek, które wzbogacają ohydy tej części Gdańska:

• Czerwony Dwór,
• Czarny Dwór,
• Biały Dwór,
• Królewski Dwór,
• Rozstaje,
• Letnica.

Każda z tych jednostek, oprócz unikalnych cech i historii, dodatkowo wzbogaca kulturowo i krajobrazowo tę bogatą w historię dzielnicę Gdańska.

Transport i komunikacja

Transport drogowy

Granica dzieląca Zaspę-Młyniec od Zaspy-Rozstaje wyznaczona jest przez al. Rzeczypospolitej. Ta ważna droga, w większości mająca po dwa pasy ruchu, łączy Śródmieście z Wrzeszczem, a także z dolnymi dzielnicami, w tym z Zaspą.

W tej samej okolicy przebiega również inna istotna dwupasmowa arteria, mianowicie al. Jana Pawła II. Ta droga łączy Brzeźno z Strzyżą Górną i jest jedną z najbardziej zauważalnych tras w tym części Gdańska. Na trasie znajdują się następujące punkty zainteresowania:

• częściowo zachowany odcinek dawnego pasa startowego byłego lotniska; w wyniku decyzji z roku 2019 obszar ten został zburzony, aby zbudować nowe mieszkania,
• bazar umiejscowiony pomiędzy pasami ruchu alei,
• nowoczesny zespół budynków na Młyńcu, które kontrastują z blokami wzniesionymi w latach 70-tych.

Komunikacja miejska

Wzdłuż al. Rzeczypospolitej przebiega linia tramwajowa, z którą kursują tramwaje nr 2, 4, 8 oraz 12, co zapewnia mieszkańcom wygodne połączenia komunikacyjne.

Zaspę charakteryzuje również efektywna komunikacja autobusowa, która łączy ją z Przymorzem, Brzeźnem oraz Wrzeszczem. Na obszarze Zaspy-Młyniec znajduje się przystanek trójmiejskiej SKM – Gdańsk Zaspa, który do 1973 roku funkcjonował pod nazwą Gdańsk Lotnisko.

---

Oceń: Zaspa

---