Zamczysko (Gdańsk)

Dzielnice

Zamczysko, znane również pod niemiecką nazwą Alteschloss oraz kaszubską Zómkòwiszcze, to interesująca część gdańskiego Starego Miasta. To malownicze miejsce jest otoczone z trzech stron przez wodę oraz tereny miejskie, tworząc niepowtarzalny klimat historyczny.

Obszar ten graniczy z Motławą oraz końcowym odcinkiem Kanału Raduni, co dodaje mu urokliwego charakteru, a także z ulicą Tartaczną oraz placem Obrońców Poczty Polskiej. Te granice wyznaczają nie tylko geograficzny, ale również kulturowy zasięg tej części miasta.

Zamczysko jest miejscem, w którym historia spotyka się z nowoczesnością, a jego lokalizacja sprawia, że jest to idealny punkt do dalszego odkrywania uroków Gdańska.

Historia

Na obszarze historycznego Zamczyska, zacznąjąc od lat 60. XI wieku, istniał potężny gród drewniano-ziemny, który pełnił funkcję siedziby namiestników polskich władców. Około 1340 roku gród przeszedł pod władzę samodzielnych książąt pomorskich. Związane z tym terenem były również początkowe etapy życia jednego z najstarszych gdańskich cmentarzy (wczesnośredniowiecznego), usytuowanego przy ul. Sukienniczej, tuż obok grodziska.

Nocą z 12 na 13 listopada 1308 roku, Krzyżacy zaatakowali gród, obalając polskich władców. Z ich inicjatywy, w latach 1335–1341, wzniesiono na tym miejscu murowany zamek, co możemy potwierdzić z zachowanych dokumentów, w tym notatki „Iste eciam tempore suo castrum Gdanzc et castrum Swetze muniri de latere procurauit”.

W 1396 roku na północnym brzegu Wisły, przy przedłużeniu obecnej ul. Rycerskiej, uruchomiono prom na Ołowiankę, który funkcjonował aż do około 1880 roku. W 1454 roku Krzyżacy zostali usunięci przez mieszkańców Gdańska, którzy następnie zdemontowali twierdzę. Po tym incydencie Zamczysko przez dłuższy czas pozostawało niezamieszkane, aż w 1630 roku, kiedy to na jego gruntach wybudowano więzienie, znajdujące się nieopodal dzisiejszej ul. Rycerskiej.

Ten kompleks nosił nazwę Dom Pracy Przymusowej (Zuchthaus), który był zbiorem zakładów poprawczych, mających na celu resocjalizację żebraków schwytanych podczas obław. W pierwszej połowie XIX wieku powstało nowe więzienie sądowe, znane jako Kurkowa, zaś dotychczasowy dom poprawy został wkrótce zniszczony. Ostał się jedynie fragment muru dziedzińca, na którym w latach 1838–1844 wzniesiono nowoczesny szpital garnizonowy. Skrzydło tego szpitala zostało przekazane Polsce i zaadaptowane na potrzeby Poczty Polskiej podczas funkcjonowania Wolnego Miasta Gdańska.

Ulica Grodzka (Burgstraße) występowała już na planach zabudowy sztucznego grodziska. Jej pierwotna nazwa, Zamkowa (Schlosstrasse), zmieniła się na Grodzką dopiero w XVII wieku. W tym samym czasie na terenach wokół dawnego zamku krzyżackiego, wytyczono ulicę Sukienniczą (Rähm), gdzie osiedli sukiennicy, którzy zaczęli produkować i suszyć sukna. Również w XVII wieku, na wspomnianych terenach wytyczono ulicę Rycerską (Rittergasse), pod którą znajduje się najstarsza znana wzmianka datująca się na 1648 rok.

W 1648 roku nadano nazwę ulicy Dylinki (Kleine Knüppelgasse), która wcześniej nosiła nazwę ulicy Dylowej (Knüppelstrasse). Około tego samego roku powstała ulica Czopowa (Zapfengasse), znana wcześniej jako Kamienna (Steingasse) ze względu na jej kamienne wybrukowanie. W połowie XVII wieku wprowadzono nazwę ulicy Wartka (Am Brausenden Wasser). Aż w 1792 roku zaczęto używać tytułu ul. Wapienniczej (Kalkort lub Kalkschutenort), co odnosiło się do bardziej przemysłowych aspektów handlu wapieniem. Ulica Karpia (Karpfenseigen) została zmieniona około 1840 roku z wcześniejszej Nad Radunią (An der Radaune).

Jedyną urokliwą ulicą w tej okolicy była ul. Kamienna, natomiast pozostałe obszary zachowały drewniane pale, tzw. dyle, co wynikało z grząskiego terenu. Ulica wiejska Dylinki, Na Dylach oraz Wielkie Dyle czerpały nazwy z tych drewnianych fundamentów. W latach 1824–1923 na Zamczysku funkcjonowała również Królewska Szkoła Nawigacyjna (Königliche Navigations Schule), której budynki uległy zniszczeniu pod koniec II wojny światowej, a nie były już odbudowywane.

Na Zamczysku działało również kilka gdańskich browarów, w tym Alte Danziger Schloßbrauerei. Z kolei od 1916 roku przy ul. Rycerskiej 7 i 8 funkcjonowała Gdańska Fabryka Chleba (Anker Simon Brotfabrik), której współwłaścicielem był Simon Anker, znany jako „zbożowy król”. Jednym z niewielu zachowanych zabytków, w tym tzw. „domie browarników”, jest kamienica przy ul. Rycerskiej 10, która cudem sidłował w czasie II wojny światowej ze swoim ówczesnym wyposażeniem z XVIII wieku.

W 1922 roku zlikwidowano przebiegającą przez ul. Grodzką linię tramwajową, która łączyła ul. Garbary z nieistniejącym pl. Hanzy. W nocy 11 lipca 1942 roku, w czasie II wojny światowej, miała miejsce pierwsza nalot bombowy na Gdańsk, który zniszczył kilka budynków przy ul. Rycerskiej. W latach 50. XX wieku powstała nowa szkoła podstawowa przy ul. Karpiej.

Zabytki i obiekty historyczne

  • dom (XVIII wiek), ul. Grodzka 9,
  • dom (koniec XVIII wieku), ul. Grodzka 12,
  • dom (XVIII–XX wiek), ul. Grodzka 13,
  • spichrz Pod Jeleniem z 1771, ul. Grodzka 16,
  • dom z 1747, ul. Grodzka 18,
  • 3 domy, restauracja U Kubickiego (pierwsza poł. XIX wieku), ul. Wartka 5,
  • zespół browaru (XVIII–XIX wiek), ul. Rycerska 7, 8, 9 / Czopowa 5,
  • dom (pocz. XVIII wieku), ul. Rycerska 10,
  • historyczne kamienice,
  • Most Wapienniczy (zbudowany 1896–1897) na Kanale Raduni,
  • mur Domu Pracy Przymusowej, wzdłuż ul. Sukienniczej.

Przypisy

  1. Oryginalna kamienica odzyska swój dawny blask. To prawdziwa perełka. 17.07.2014 r. [dostęp 19.07.2014 r.]
  2. Zamek. gdansk.pl. [zarchiwizowane z dnia 25.04.2014 r.]
  3. O zbrodni i karze w XVII-wiecznym Gdańsku. historia.trojmiasto.pl, 06.12.2011 r.
  4. Gdańsk – miasto wielu cmentarzy. przewodnik.trojmiasto.pl, 01.11.2010 r.
  5. Znaki na „Pannie”. Pamiątki wielkich gdańskich powodzi. trojmiasto.gazeta.pl, 14.07.2012 r. [zarchiwizowane z dnia 21.01.2017 r.]
  6. Historia komunikacji tramwajowej w Gdańsku 1864-2012. gdanskietramwaje.psstm.prohost.pl. [zarchiwizowane z dnia 27.09.2013 r.]
  7. Most Wapienniczy. mostypolskie.pl. [zarchiwizowane z dnia 04.03.2016 r.]
  8. Królewska Szkoła Nawigacyjna. rzygacz.webd.pl.
  9. Stefan Ramułt, Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Kraków 1983.
  10. Gołębiewski, Zamczysko w Gdańsku. Historia i wyniki nowych badań archeologicznych, Henryk Paner (red.), „Pomerania Antiqua”, XX, 2005, s. 332.
  11. Henryk Paner (red.), Archeologia Gdańska, t. 1, Gdańsk 2009, s. 66.
  12. Próbki dendrochonologiczne z wału grodu pobrane w 2003 przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku datują najstarszą fazę grodu, z poziomu 16/17 wg Jaźdżewskiego, na lata 1054-1063.
  13. O zamkach konwentualnych państwa zakonnego w Prusach na marginesie najnowszej książki Tomasza Torbusa, Zapiski Historyczne, 79, z. 4, 2014 r.
  14. Dawne nazwy geograficzne. danzig-online.pl. [zarchiwizowane z dnia 13.02.2010 r.]

Oceń: Zamczysko (Gdańsk)

★★★★★
Średnia ocena:4.75 Liczba ocen:10