Koszary w Gdańsku-Wrzeszczu

---

Historia terenu

Pierwsze osadnictwo

Obszar, na którym obecnie znajdują się koszary, przez wieki był kształtowany przez bliskość rzeki Strzyży, która odegrała kluczową rolę w rozwoju pobliskich dzielnic Gdańska, takich jak Wrzeszcz, Oliwa i Strzyża. Liczne znaleziska archeologiczne, zwłaszcza w rejonie Wrzeszcza (Jaśkowa Dolina, al. Grunwaldzka) oraz Strzyży (w okolicach Strzyży Górnej i ulicy Abrahama), wskazują na atrakcyjność tych terenów już w zamierzchłych czasach.

Dowody w postaci grobów skrzynkowych z popielnicami, pochodzących z kultury pomorskiej, podkreślają, że osadnictwo rozpoczęło się tu w VII–II wieku p.n.e. Wysoka jakość lasów, obfitość zwierzyny oraz korzystne warunki wodne, jakie zapewniała rzeka, z pewnością przyciągały osadników w dawnych czasach. Odkryte w Oliwie monety z czasów rzymskich (wybite w II wieku n.e.) sugerują, że teren ten mógł być częścią szlaku bursztynowego.

Garnizon i okolice w pierwszych źródłach pisanych

Pierwsze zapiski dotyczące młynów ulokowanych przy Strzyży, w okolicy garnizonu, pochodzą z końca XII wieku. Cystersi z Oliwy, uzyskując przywilej ich budowy od księcia pomorskiego Sambora (1188), rozpoczęli eksploatację terenów. W XIII wieku w tej lokalizacji znajdowały się co najmniej dwa młyny, między innymi Hochstriess oraz Leegstriess, zlokalizowane w sąsiedztwie współczesnych ulic.

Pierwsze wzmianki o wsi Strzyża pochodzą z połowy XIV wieku i dotyczą posiadłości kościelnych. Ożywiony rozwój ziem Wrzeszcza i Strzyży nierzadko prowadził do sporów między mieszczanami z Gdańska oraz cystersami z Oliwy. Rzeka Strzyża znacząco wpływała na układ drogowy, a ul. Słowackiego do dziś wiedzie równolegle do jej biegu. Wzmianki z roku 1263 dotyczą także młynów w Wrzeszczu, co wykazuje historyczne znaczenie tego terenu.

Garnizon w czasach nowożytnych

Dokładne wiadomości na temat funkcji, jakie pełnił teren na przestrzeni wieków, są ograniczone, ale znane jest, że w tym regionie istniały dworki i wille gdańskich patrycjuszy. W okresie przed rozbiorami na tym obszarze znajdowały się kuźnice, karczmy i młyny. Po utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska przez Napoleona w 1807 roku, Wrzeszcz oraz Strzyża znalazły się w jego granicach.

Odbudowa po wojnie spowodowała rozwój okolicznych terenów. W 1814 roku Wrzeszcz przyłączono do Gdańska, natomiast wieś Strzyża czekała na to aż do 1902 roku. Niezwykle szybki rozwój tej wsi, mimo początkowych trudności, jest ukazany poprzez wzrost liczby mieszkańców, którzy w 1864 roku wynosili jedynie 436, a w 1902 roku już ponad 2500.

Zbudowanie koszar – koniec XIX wieku

W obliczu problemu rozproszenia swoich jednostek, pruskie siły zbrojne postanowiły wybudować koszary, które miały być centralnym punktem stacjonowania. Kluczowe cechy były związane z dogodną lokalizacją, dostępem do wody oraz przemieszczaniem się konno. Budowy rozpoczęto w latach 1893–1896, a wzniesione budynki, w tym Kasyno Oficerskie, zachwycają do dzisiaj swym wyglądem, a ich wnętrza zdobią dzieła znanego malarza Wojciecha Kossaka.

Rozkwit i upadek pruskiego garnizonu – początek XX wieku

Oficjalne przekazanie koszar wojskowych miało miejsce 14 września 1901 roku, kiedy to w obecności Wilhelma II odbyła się uroczystość wmaszerowania 1 i 2 Pułku Huzarów. Dowódcą jednego z tych pułków był gen. August von Mackensen, feldmarszałek nigdy niechętny wobec Polaków, który ściśle związany był z Gdańskiem do wybuchu II wojny światowej.

Później, w 1914 roku oba pułki huzarów zostały wysłane na front. Niestety, wojna mocno nadszarpnęła siły garnizonu, który w 1919 roku wrócił do Wrzeszcza w znacznie okrojonym składzie. Następnie, wiosną tego samego roku, oba pułki zostały rozwiązane w wyniku postanowień traktatu wersalskiego, a ostatnie pruskie oddziały opuściły garnizon 9 lutego 1920 roku.

Koszary w okresie Wolnego Miasta Gdańska

Po utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska 25 listopada 1920 roku, konieczność ustanowienia formacji policyjnej stała się nakazem. Tak powstała Policja Bezpieczeństwa, która w większości skoszarowana została na terenie garnizonu. Oprócz kilku oddziałów umieszczonych na ul. Okopowej oraz policji wodnej w Twierdzy Wisłoujście, w koszarach mieściła się również siedziba Sztabu Komendy oraz Szkoła Policyjna.

W momencie wybuchu II wojny światowej doszło do złamania międzynarodowych postanowień, a Policja Bezpieczeństwa stała się częścią policji Rzeszy.

Koszary za czasów PRL

Po wojnie koszary przez pewien czas były zajmowane przez wojska radzieckie, w tym przez żołnierzy II Frontu Białoruskiego. Natomiast pierwszą polską jednostką, która się w nich osiedliła, była 16 Kaszubska Dywizja Piechoty, stacjonująca w latach 1945-1949. Z biegiem czasu nastały zmiany w obsadzie garnizonu, który liczył około 1000 osób. Kiedy na wschodnich ziemiach następowały reorganizacje, obiekty stopniowo odnawiano oraz budowano nowe budynki.

Wśród najbardziej znanych jednostek militarnych, które stacjonowały w garnizonie, znajdowały się Niebieskie Berety (Łużycka Dywizja Desantowa) oraz 7 Łużycka Brygada Obrony Wybrzeża. Z tego miejsca wywodzi się także 13 generałów.

Koszary w III RP

W połowie lat 90. XX wieku podjęto decyzję o likwidacji jednostek wojskowych stacjonujących w Wrzeszczu. Restrykcyjna restrukturyzacja była przyczyną wycofania większości wojsk, co doprowadziło do stopniowego zaniku obiektów. W odpowiedzi na zniszczenie pozostałej infrastruktury, Agencja Mienia Wojskowego zdecydowała się na sprzedaż terenów koszar. Zorganizowano dwa przetargi, z których drugi, dotyczący większej części obszaru, zakończył się sukcesem dzięki Grupy Inwestycyjnej Hossa.

Koszary obecnie

Od momentu przejęcia terenu w 2006 roku przez obecnego właściciela, na obszarze koszar w Gdańsku-Wrzeszczu przeszły istotne zmiany. W ramach prac porządkowych odnawiano cztery zabytkowe budynki, które w przeszłości pełniły kluczowe funkcje, takie jak sztabowe, koszarowe czy biurowe. Zadbano także o otaczający teren, który stał się bardziej atrakcyjny i funkcjonalny.

W planach ochrony zabytków zdecydowano się na zachowanie jedynie części obiektów znajdujących się w obrębie terenu, natomiast reszta, w tym m.in. mające wartość historyczną stajnie oraz inne budowle koszarowe, będące częścią większego kompleksu, zostanie rozebrana. Równocześnie z pracami modernizacyjnymi, zauważalna jest pozytywna współpraca z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, co spotkało się z uznaniem społeczności lokalnej, szczególnie uwypuklane jest zachowanie cennych drzew i starodrzewów znajdujących się na tym terenie.

W chwili obecnej trwają intensywne prace nad budową czterech nowych obiektów w ramach osiedla Garnizon, które jest realizowane przez Grupę Inwestycyjną Hossa. Planowane są również ogólnodostępne przestrzenie publiczne, takie jak miejskie place, które będą usytuowane pomiędzy nowymi kwartałami, co z pewnością wpłynie na poprawę jakości życia mieszkańców Wrzeszcza.

Niestety, historia tego miejsca nie jest wolna od tragedii. Po nabyciu terenu przez inwestora w 2005 roku, odnotowano dwie niepokojące sytuacje – pożary, które miały miejsce w wrześniu 2006 i maju 2014 roku, spaliły znajdujące się pod ochroną zabytkowe budynki. Dodatkowo, doszło do zawalenia jednego z historycznych murów, co podkreśla znaczenie stałej troski o dziedzictwo architektoniczne Wrzeszcza.

---

Oceń: Koszary w Gdańsku-Wrzeszczu

---