Günter Grass

---

Życiorys

Günter Grass przyszedł na świat 16 października 1927 roku w Wolnym Mieście Gdańsku, które wtedy nosiło nazwę Freie Stadt Danzig. Jego ojciec, Wilhelm Grass (1899–1979), był niemieckim kupcem, natomiast matka, Helena, pochodziła z kaszubskiej rodziny Knoff (1898–1954) z Kosznajderii.

W dzieciństwie Günter Grass żył w gdańskim Wrzeszczu, przy ulicy Lelewela 13, znanej wówczas jako Labesweg. W 1942 roku próbował wstąpić do niemieckiej marynarki wojennej (Kriegsmarine), ale ze względu na swój młody wiek nie został przyjęty. W kolejnych latach, w 1943 roku, został powołany do paramilitarnej Służby Pracy Rzeszy (RAD). Z kolei w 1944 roku trafił do Waffen-SS, w ramach 10. dywizji pancernej „Frundsberg”, gdzie odniósł rany.

Rok 1954 to moment, w którym Grass zawarł związek małżeński, a od 1960 roku osiedlił się w Berlinie. Był aktywnym członkiem SPD, a w 1978 roku rozwiódł się, aby w 1979 roku ponownie stanąć na ślubnym kobiercu.

Wielką sławę zyskał dzięki tzw. trylogii gdańskiej, do której wchodzą takie dzieła jak: Blaszany bębenek, Kot i mysz oraz Psie lata. Najbardziej rozpoznawalną powieścią w tej serii jest Blaszany bębenek, groteskowo-naturalistyczna opowieść, która doczekała się filmowej adaptacji w 1979 roku w reżyserii Volka Schlöndorffa. Trylogia ta eksploruje temat rozwoju faszyzmu i wydarzeń wojennych, które miały miejsce w Gdańsku, miejscu łączącym wielokulturowe tradycje Polaków i Niemców.

Günter Grass jest również autorem powieści uznawanej za „powieść z kluczem”, zatytułowanej Das Treffen in Telgte (Spotkanie w Telgte, wydana w 1992 roku). Książka ta przedstawia fikcyjne spotkanie niemieckich poetów z 1647 roku, w tym takich twórców jak Andreas Gryphius, Daniel Czepko von Reigersfeld oraz Angelus Silesius. Autor wykorzystuje tę narrację do poruszenia kwestii współpracy między artystami różnych światopoglądów w kontekście zakończenia wojny trzydziestoletniej. Rzeczywiście powieść skupia się na grupie 47, znaczącej dla jego twórczości.

Grass był wielokrotnie uhonorowany licznymi nagrodami. W 1985 roku otrzymał Medal Stolema, a w 1999 roku przyznano mu najważniejsze wyróżnienie w literaturze – Nagrodę Nobla. Ostatnią książką wydaną przez pisarza była powieść Skrzynka opublikowana w 2009 roku. Wcześniej Grass ujawnił swoją przeszłość z okresu drugiej wojny światowej, co wzbudziło spore kontrowersje. Dzieło to przyjmuje formę dialogów prowadzonych przez jego liczne dzieci, które wspólnie odkrywają historię rodzinną, przy czym w tle przewijają się wydarzenia znaczące dla całego świata.

W 1992 roku Günter Grass założył Fundację im. Daniela Chodowieckiego, która ma na celu wspieranie współpracy między artystami z Niemiec i Polski. Siedziba fundacji znajduje się w Akademii Sztuk w Berlinie, a od 1993 roku organizowane są tam Konkursy o Nagrodę im. Daniela Chodowieckiego, które dotyczą polskiego rysunku i grafiki.

W 2012 roku, po publikacji wiersza Co musi zostać powiedziane, w którym Grass krytycznie ocenił działania Izraela, wiele osób w Niemczech oskarżyło go o antysemityzm. Jako rezultat, Izrael uznał go za persona non grata i zakazał mu wjazdu na swoje terytorium. Grass stwierdził, że zarzuty te są szkodliwym oskarżeniem i wynikiem nagonki.

Pisarz zmarł 13 kwietnia 2015 roku, a pożegnanie z rodziną miało miejsce 29 kwietnia tego samego roku na cmentarzu w Behlendorf, miejscu, w którym Grass mieszkał przez wiele lat.

W 2002 roku na placu Wybickiego w gdańskim Wrzeszczu ustanowiono pomnik-ławeczkę ku pamięci Oskara Matzeratha, bohatera powieści Blaszany bębenek. W 2015 roku zdecydowano, aby do postaci Oskara dołączył jego twórca, Günter Grass, który został przedstawiony z charakterystyczną fajką, książką na kolanach oraz symbolami jego twórczości – ślimakiem i kumakiem. Noblista zastrzegł sobie, aby za jego życia nie stawiano mu pomników, co skutkowało tym, że gotowa rzeźba przez wiele lat pozostawała w magazynie. Odsłonięcie figury miało miejsce 16 października 2015 roku, w dniu jego urodzin.

Kontrowersje

Służba w Waffen-SS

W sierpniu 2006 roku Günter Grass zaskoczył opinię publiczną swoją szczerością, ujawniając w wywiadzie dla niemieckiego dziennika „Frankfurter Allgemeine Zeitung” z 12 sierpnia, że jego decyzja o wstąpieniu do wojska nie była wynikiem przymusu. Ważne jest to, że choć nie był bezpośrednim ochotnikiem Waffen-SS, to jednak wpisywał się w struktury zbrojne. Grass przyznał, iż chciał uwolnić się od dominującego wpływu rodziców, co skłoniło go do podjęcia takiej decyzji w młodości.

W połowie sierpnia 2006, choć premierowa publikacja miała odbyć się 1 września, na rynku zadebiutował tom wspomnień pt. „Przy obieraniu cebuli” (Beim Häuten der Zwiebel), w którym autor zdradził szereg nieznanych faktów ze swojego życia. Dziennik „Gazeta Wyborcza” podkreślił, że Grass jasno zaznacza, iż do organizacji, uznawanej przez Trybunał Norymberski za zbrodniczą, trafił nie z własnej woli.

W kontekście kontrowersji, Lech Wałęsa w wywiadzie zaznaczył, że Grass powinien rozważyć rezygnację z tytułu honorowego obywatela Gdańska. Jego zdaniem, przeszłość związana z Waffen-SS kroczy w opozycji do posiadania takich zaszczytów. Jednakże Wałęsa później wycofał się z ostrych słów, tłumacząc, że jego stanowisko mogło zostać źle zrozumiane. „Powiedziałem tylko, że na jego miejscu zrezygnowałbym z tytułu” – dodał.

Z kolei Jacek Kurski, podczas konferencji prasowej 14 sierpnia 2006 roku, zaapelował do Grassa o dobrowolne zrzeknięcie się obywatelstwa. Dodał, że jeśli nie podejmie tego kroku, radykalni radni z Gdańska zgłoszą odpowiedni wniosek w tej sprawie.

W obronie Grass’a stanął 14 sierpnia 2006 arcybiskup Michalik, który zauważył, iż „Günter Grass, przyznając się do swojego członkostwa w SS, ukazuje większą moc jako człowiek i pisarz, niż wtedy, gdy zdobywał Nagrodę Nobla”. Tego samego dnia Lech Wałęsa ogłosił gotowość do rozmowy z Grassem, podkreślając, że nie powinno się karać za „dobre uczynki”, które nadchodzą, nawet jeśli są spóźnione. Wałęsa przypomniał, że nikt nie zna odpowiedzi na to, jak wspierać osoby, które przechodzą proces nawrócenia.

Następnego dnia Grass postanowił, że nie zrzeknie się obywatelstwa Gdańska. Jednakże po opublikowaniu listu do prezydenta Gdańska (22 sierpnia 2006) jego zdaniem, Wałęsa doszedł do zrozumienia intencji pisarza i zadeklarował: „Zrozumiałem, że Grass nie działał w celu promocji swoich książek, to była jego spowiedź”.

Wiersz Was gesagt werden muss (Co trzeba powiedzieć)

4 kwietnia 2012 roku światło dzienne ujrzał wiersz „Was gesagt werden muss” (Co trzeba powiedzieć), opublikowany w dzienniku „Süddeutsche Zeitung”, który sprowokował ogólną dyskusję. W utworze Grass wezwał do zaprzestania sprzedaży niemieckich okrętów podwodnych Izraelowi, zwracając uwagę na ich zdolność do przenoszenia broni nuklearnej. W jego przekonaniu, dostarczanie takiego wyposażenia było czynem przestępczym.

Pisarz wyjaśnił, że dotychczasowe milczenie w tej sprawie podyktowane było strachem przed oskarżeniami o antysemityzm, co rzuca nowe światło na jego moralne rozterki i skomplikowaną historię relacji z tematami politycznymi. Wiersz wywołał skrajne opinie, ukazując złożoność jego postaci oraz wypowiedzi na temat konfliktów współczesnego świata.

Twórczość

W literackim dorobku Güntera Grassa można znaleźć różnorodne utwory, które odzwierciedlają jego unikalny styl oraz głębokie zrozumienie społecznych i politycznych tematów. Poniżej przedstawiamy istotne pozycje w jego twórczości, które zachowały swoją aktualność i znaczenie w kontekście literatury niemieckiej.

• „Zalety przepiórek” (Die Vorzüge der Windhühner, 1956) – tom poezji,
• Trylogia gdańska (Danziger Trilogie) – obejmuje powieści:
• „Blaszany bębenek” (Die Blechtrommel, 1959) – powieść z 1983,
• „Kot i mysz” (Katz und Maus, 1961) – wydana w 1963,
• „Psie lata” (Hundejahre, 1963) – powieść z 1990,
• „Plebejska próba powstania” (Die Plebejer proben den Aufstand, 1966) – dramat,
• „Miejscowe znieczulenie” (Örtlich betäubt, 1969) – powieść z 1997,
• „Z dziennika ślimaka” (Aus dem Tagebuch einer Schnecke, 1971) – esej-reportaż z 1991,
• „Turbot” (Der Butt, 1977) – proza ukazała się w 1995,
• „Spotkanie w Telgte” (Das Treffen in Telgte, 1979) – powieść z 1992,
• „Szczurzyca” (Die Rättin, 1986) – wydana w 1993,
• „Wróżby kumaka” (Unkenrufe, 1992) – powieść z 1992,
• „Moje stulecie” (Mein Jahrhundert, 1999) – zbiór opowiadań,
• „Idąc rakiem” (Im Krebsgang, 2002) – powieść,
• „Ostatnie tańce” (Letzte Tänze, 2003) – z 2005,
• „Przy obieraniu cebuli” (Beim Häuten der Zwiebel, 2006),
• „Skrzynka” (Die Box, 2008) – publikacja z 2009,
• „W drodze z Niemiec do Niemiec. Dziennik roku 1990” (Unterwegs von Deutschland nach Deutschland. Tagebuch 1990, 2009) – dziennik z 2012,
• „Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung” (Göttingen, 2010),
• „Co trzeba powiedzieć” (Was gesagt werden muss, 2012).

Każda z tych pozycji przyczynia się do bogatego dziedzictwa Grassa, ukazując jego wszechstronność oraz zdolność do poruszania złożonych tematów w sposób przystępny dla czytelnika. Dzięki różnorodności form i tematów, jego prace wciąż inspirują nowe pokolenia czytelników i krytyków.

Ekranizacje

W kontekście twórczości Güntera Grassa pojawia się interesujący temat, jakim są adaptacje filmowe jego dzieł. Warto zaznaczyć, że wiele z jego tekstów zostało przeniesionych na duży ekran. W tej dziedzinie powstała kategoria filmów, które nawiązują do literackich osiągnięć tego wybitnego pisarza.

---

Oceń: Günter Grass

---