Orunia-Św. Wojciech-Lipce

---

Położenie

Dzielnica Orunia-Św. Wojciech-Lipce otacza z kilku stron fascynujące obszary Gdańska i jego okolic. Na północy graniczy z Śródmieściem, od wschodu sąsiaduje z Olszynką, a od południa łączy się z gminą Pruszcz Gdański. Zachodnia granica dzielnicy obejmuje obszary Chełma oraz Oruni Górnej-Gdańsk Południe.

Warunki geograficzne

Geograficznie, ta część Gdańska znajduje się na południowym skraju miasta, rozciągając się pomiędzy różnymi wodnymi atrakcjami, takimi jak Opływ Motławy, Motława, Czarna Łacha oraz Radunia, a także Kanał Raduni. Części osiedla wschodniej części Kanału Raduni są usytuowane na Żuławach Gdańskich, gdzie dominują depresje oraz rolnicze poldery. W odróżnieniu, zachodnia część osiedla leży na Pojezierzu Kaszubskim, gdzie można dostrzec wzgórza morenowe. Dodatkowo, przez tę okolicę przepływa malowniczy Potok Oruński.

Granice

Granice dzielnicy zostały precyzyjnie określone według statutu lokalnego. Rozpoczynają się od Motławy, która biegnie na południe od Opływu Motławy, aż po ujście Raduni oraz Czarnej Łachy. Następnie, granica przekształca się w granice administracyjne miasta z gminą Pruszcz Gdański, docierając do zabudowanej części ulicy Borkowskiej, nie wliczając tej ulicy. Potem granica kieruje się na wschód w stronę Traktu Św. Wojciecha, gdzie skręca na północ i przechodzi za budynkami z tym adresem, dochodząc do Parku Oruńskiego. Granica między ulicami Diamentową i Platynową oraz Granitową i Działyńskiego prowadzi następnie do ulicy Małomiejskiej, na której końcu kieruje się na północ w stronę ulicy Ptasiej, po czym na wschód między Ptasią a Hebanowskiego, aż do ulicy Zamiejskiej. W tym miejscu granica znów skręca na północ, przemierzając zaplecze ogródków działkowych, a także przecinając ulicę Cienistą na wysokości Bitwy pod Lenino. Finalnie, przez ulicę Cmentarną trafia do ulicy Stoczniowców, gdzie południowym skrajem Biskupiej Góry dochodzi do ulicy Zaroślak, a następnie kieruje się na wschód, przecinając Trakt Świętego Wojciecha, poprzez Opływ Motławy, docierając z powrotem do Motławy.

Podział historyczny

W obrębie dzielnicy znajdują się różnorodne jednostki morfogenetyczne, które zasługują na szczegółowy opis.

• Orunia – jest to obszar charakteryzujący się zabudową mieszkaniową, przemysłową oraz rolniczą, usytuowany w północnej części dzielnicy, stanowiący jej największą i najgęściej zaludnioną część. Na wschodnich terenach Oruni, gdzie znajdują się obszary podmokłe nad Motławą, rozciąga się rozległy polder rolniczy. Historyczne podziały tego rejonu obejmują Dolnik, Mniszki, Oruńskie Przedmieście, Orunię nad Motławą, Orunię nad Radunią oraz Ptaszniki.
• Stare Szkoty – to obszar usytuowany w północno-zachodniej części dzielnicy, częściowo w granicach dzielnicy Chełm.
• Święty Wojciech – osada o charakterze wiejskim, znajdująca się pomiędzy rzeką Radunią a Kanałem Raduni, stanowiąca najdalej na południe wysunięty punkt Gdańska. Historycznie ten obszar jest podzielony na Ostróżek i Plebankę.
• Lipce – wiejska osada usytuowana nad Kanałem Raduni, w centrum dzielnicy, położona pomiędzy Orunią a Świętym Wojciechem.
• Niegowo – to polder rolniczy zlokalizowany na południowo-wschodnim krańcu dzielnicy, usytuowany pomiędzy rzeką Radunią a Czarną Łachą.

Historia

Orunia, jako wieś, była znana już w XII wieku. W okresie krzyżackim na terenach osiedli Św. Wojciecha, Lipiec oraz Oruni został wykopany Kanał Raduni, którego celem było dostarczanie wody do Gdańska. Wzdłuż tego kanału powstawały różnego rodzaju młyny oraz śluzy, co przyczyniło się do zamożności Oruni.

W XVII wieku w miejscu obecnego parku, Jan III Sobieski posiadał swój letni pałac. Przez tę dzielnicę przejeżdżał również Piotr I Wielki w drodze powrotnej z Gdańska do Moskwy. Niestety XVIII wiek przyniósł znaczne zniszczenia, szczególnie podczas oblężenia Gdańska przez armię rosyjską. Można wspomnieć, że Stanisław Leszczyński również znalazł tu schronienie.

Orunia doznała ogromnych zniszczeń w trakcie wojen napoleońskich, a następnie dotknęła ją epidemia cholery, która znacznie zdziesiątkowała ludność. Pomimo tych tragicznych wydarzeń, osada zaczęła się odradzać. Park Oruński, który wówczas zajmował 25 hektarów (obecnie 11), stał się uznawany za jeden z najpiękniejszych ogrodów Gdańska, porównywany z ogrodem oliwskim, a jego urok był opisany w licznych encyklopediach. W Starych Szkotach odbywały się również studia w kolegium jezuitów, gdzie nauki pobierał Józef Wybicki.

W nieistniejącym już dworku na Oruni mieszkała rodzina Schopenhauerów do roku 1793. To właśnie tutaj, w swoim dzieciństwie, spędzał czas Artur Schopenhauer.

W dniu 9 lipca 2001 roku, po intensywnych opadach deszczu (127,7 mm w ciągu zaledwie 8 godzin, podczas gdy norma miesięczna dla lipca wynosiła 68 mm/m²), sytuacja z przekroczeniem zdolności przepustowej Kanału Raduni stała się dramatyczna (z natężeniem przepływu wynoszącym 125 m²/s wobec zdolności przepustowej 25 m²/s). Na wysokości ulic Serbskiej, Gościnnej, Niegowskiej, a także w rejonie posesji przy Trakcie Świętego Wojciecha numery 417 i 450 doszło do przelania wałów, co skutkowało powodzią w Oruni, Lipcach i Św. Wojciechu, a w konsekwencji tym wydarzeniem były poważne zniszczenia w tej części Gdańska.

Osobny artykuł można znaleźć pod hasłem: Powódź w Gdańsku (2001). Z kolei w dniu 5 lutego 2022 roku odbyło się otwarcie odnowionego Ratusza Oruńskiego.

Zabytki

Zgodnie z rejestracją zabytków województwa pomorskiego, warto zwrócić uwagę na kilka wyjątkowych miejsc w obszarze Orunii-Świętego Wojciecha i Lipiec. Poniżej przedstawiamy kluczowe atrakcje, które warto odwiedzić, zwracając szczególną uwagę na ich historyczne i kulturowe znaczenie.

Stare Szkoty

• Kościół św. Ignacego Loyoli z 1776 r.,
• drewniana dzwonnica z 1777 r.,
• Szaniec Jezuicki,
• Brama Kolejowa,
• zespół szkolny z XIX w.

Orunia

• Kościół Św. Jana Bosko z 1823 r.,
• Kuźnia Oruńska z 1800 r.,
• Park Oruński wraz z Dworem Oruńskim,
• Ratusz Oruński z 1867 r.,
• Zbiornik Wody Stara Orunia.

Lipce

• Dwór Ferberów,
• Park Ferberów,
• Lwi Dwór.

Święty Wojciech

• zespół ruralistyczny przedmieścia Święty Wojciech,
• Kościół Świętego Wojciecha z XIV w.,
• kaplica z XV w.

Pomniki przyrody

Na obszarze osiedla znajduje się 12 pomników przyrody, z czego 7 to pojedyncze drzewa, 4 to grupy drzew, a 1 to głaz narzutowy. Większość z nich usytuowana jest w Parku Oruńskim. Dla zainteresowanych, polecamy zapoznać się z osobnym artykułem poświęconym pomnikom przyrody w Gdańsku.

Obiekty

W dzielnicy Orunia-Św. Wojciech-Lipce znajduje się wiele interesujących miejsc. Warto zwrócić uwagę na różnorodne obiekty, które przyciągają mieszkańców oraz turystów swoją historią i funkcjonalnością. Oto lista kluczowych lokalizacji w tej okolicy:

• Park Oruński,
• Kościół św. Ignacego Loyoli,
• Kościół Św. Jana Bosko,
• Kościół Świętego Wojciecha,
• Kuźnia Oruńska,
• Lwi Dwór,
• Dwór Ferberów,
• Zespół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 5,
• Szkoła Podstawowa nr 56,
• Gimnazjum nr 5,
• Szkoła Podstawowa nr 16,
• Szkoła Podstawowa nr 40,
• Gimnazjum nr 10,
• Przedszkole nr 9,
• Przedszkole nr 11,
• Przedszkole nr 24,
• Przedszkole nr 71,
• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia,
• Zespół Szkół Inżynierii Środowiska,
• Technikum nr 14,
• XIV Liceum Profilowane,
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 14,
• Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego i Chemicznego,
• Technikum nr 8,
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 8,
• Miejski Dom Kultury Dworek Artura,
• Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych,
• Gdańskie Liceum Ogólnokształcące,
• Ujęcie wody pitnej Gdańsk-Lipce,
• Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza Nr 3 Państwowej Straży Pożarnej w Gdańsku,
• PORD – Pomorski Ośrodek Ruchu Drogowego,
• Urząd Pocztowy nr 9 w Gdańsku,
• KRUS Gdańsk,
• Pomorski ośrodek doradztwa rolniczego,
• Ośrodek sportów konnych „Lipce”,
• Narodowe Centrum Tatarów Rzeczypospolitej,
• Gdańska Fundacja im. św. Brata Alberta – schronisko dla bezdomnych.

Każdy z wymienionych obiektów odgrywa istotną rolę w społeczności lokalnej, oferując różnorodne usługi oraz możliwości spędzania czasu. Od kultury po edukację, te miejsca kształtują charakter tej dzielnicy.

Rada Dzielnicy

Kadencja 2024–2029

W tej kadencji przewodniczącym Zarządu Dzielnicy został Patryk Sikora. Jego inicjatywy oraz podejście do zarządzania mają na celu dalszy rozwój i poprawę jakości życia mieszkańców.

Przewodniczącym Rady Dzielnicy jest Bartosz Łabuda, który ma doświadczenie w reprezentowaniu interesów lokalnych społeczności.

Kadencja 2019–2024

W okresie tym Patryk Sikora pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Dzielnicy, a jego współpracownicą była Agnieszka Bartków, która aktywnie działała na rzecz mieszkańców od 2019 roku aż do 2024 roku.

Rady Dzielnicy w tej kadencji również przewodniczył Bartosz Łabuda, który kontynuował działania na rzecz społeczności lokalnej.

Kadencja 2015–2019

W tym okresie przewodniczącą Zarządu Dzielnicy była Agnieszka Bartków, a przewodniczącym Rady Dzielnicy ponownie został Bartosz Łabuda. Ich praca znacząco wpłynęła na rozwój regionu.

Kadencja 2011–2015

Do 1 czerwca 2014 roku Rada działała jako Rada Osiedla. Przewodniczącą Zarządu Dzielnicy była Agnieszka Bartków, a przewodniczącym Rady Dzielnicy Roman Itrich. Ich zapał do pracy przyczynił się do wielu pozytywnych zmian w dzielnicy.

Wybrana bibliografia

W niniejszym zestawieniu przedstawiamy wybraną bibliografię dotyczącą regionu Orunia-Św. Wojciech-Lipce.

• Kosik, Krzysztof, Oruński antykwariat; wyd. Bernardinum, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62994-88-5.

---

Oceń: Orunia-Św. Wojciech-Lipce

---