Brama Kolejowa w Gdańsku

---

Położenie i opis budowli

Brama Kolejowa w Gdańsku zajmuje istotną pozycję geograficzną, znajdując się na południowym końcu nowoczesnych fortów bastionowych, które przetrwały do dnia dzisiejszego niemal bez większych zmian. Bezpośrednio od wschodu brama sąsiaduje z Bastionem Żubr, a od zachodu jest połączona wałem ziemnym z Bramą Nizinną. Także od strony zachodniej graniczy z nią Bastion św. Gertrudy. Wzdłuż opisywanej linii umocnień przepływa pozostałość dawnej fosy – Opływ Motławy.

Budowla ma formę grobli, która przebiega na Opływie Motławy i wychodzi z podnóża skarpy Bastionu Żubr. Wzdłuż tej grobli, pierwotnie wyznaczonej dla ruchu kolejowego, biegły tory. Niedaleko końca grobli, na południu, zlokalizowany jest most, który w przeszłości był stalowym mostem obrotowym. Jego przebudowa na obecny most niezwodzony miała miejsce prawdopodobnie w drugiej dekadzie XX wieku, co świadczy o ciągłym rozwoju infrastruktury. Między mostem a umocnieniami miejskimi, grobla jest otoczona ceglanymi murami, które mają otwory strzelnicze (ambrazury). Mur od strony zachodniej (zewnętrznej) jest dłuższy aniżeli mur od wschodu (wewnętrznego), który kończy się na skarpie Bastionu Żubr. Na południowym końcu bramy przy moście fortecznym znajdowały się pylony, które miały na celu umożliwienie montażu wsuwanych metalowych sztab, służących do zablokowania przejazdu.

Dodatkowo, północny kraniec bramy, zlokalizowany w ciągu miejskich wałów, wyposażony był w zamykane stalowe wrota. Obecnie pozostały głównie ruiny murów oraz pylony, co dowodzi historycznego znaczenia tego miejsca. Brama Kolejowa była jedną z trzech bram kolejowych w Gdańsku, obok dwóch, które już nie istnieją: Bramy Oruńskiej oraz Bramy Oliwskiej, które, choć pierwotnie budowane jako bramy drogowe, z czasem zyskały także funkcje kolejowe. Natomiast Brama Kolejowa została wzniesiona od samego początku jako budowla wyłącznie kolejowa i jest pierwszym obiektem, który umożliwił pociągom dojazd do Gdańska. Jest ona również jedynym obiektem tego typu, który ocalał w Gdańsku.

Południowy koniec bramy usytuowany jest przy ulicy Mostowej, a północny przylega do ulicy Grodza Kamienna. Całość bramy znajduje się w granicach dzielnicy Orunia-Św. Wojciech-Lipce, której granica ze Śródmieściem biegnąca wzdłuż Opływu Motławy, w tym miejscu przebiega ściśle po konturach bramy. Północny kraniec tego obiektu graniczy ze Starym Przedmieściem. Obszar znajdujący się po południowej stronie bramy był historycznie znany jako Stare Szkoty oraz Orunia nad Motławą.

Historia

Brama Kolejowa ma swoje korzenie w roku 1852, kiedy to została wybudowana w związku z przybyciem kolei do Gdańska. Była to linia, która wiodła z Tczewa i stanowiła odgałęzienie Pruskiej Kolei Wschodniej, znanej jako Ostbahn, łączącej Berlin z Królewcem. Końcowym punktem tej linii był dworzec czołowy o charakterze pasażersko-towarowym, zlokalizowany bezpośrednio za Bramą Kolejową, pomiędzy ulicami Grodza Kamienna oraz ulicą Toruńską. Ten dworzec, znany jako Gdańsk Brama Nizinna, był znaczącym węzłem komunikacyjnym.

Na stacji tej znajdowały się bocznice, które łączyły się z Motławą, prowadząc w stronę Wyspy Spichrzów. Umożliwiały one sprawny przeładunek towarów pomiędzy transportem kolejowym i wodnym. Ruch pociągów przez bramę rozpoczął się w 1852 roku. Z początku był jedynie jednotorowy, jednak z biegiem lat zbudowano dodatkowy tor. W 1867 roku, na południowym przedpolu bramy, z torów odgałęziła się nowa linia, umożliwiająca bezpośredni dostęp do Nowego Portu, co znacząco zwiększyło ruch kolejowy w regionie.

Nowa linia kolejowa, biegnąca wzdłuż Opływu Motławy, po przejściu przez Bramę Oruńską łączyła kolejne stacje, w tym Gdańsk Brama Wyżynna, oraz później Gdańsk Główny i stację towarową Gdańsk Południowy, która usytuowana była zaraz przy Bramie Kolejowej. W miarę postępującego rozwoju kolei, znaczenie Bramy Nizinna z biegiem lat malało, co skutkowało stopniowym wygaszaniem jej działalności. Kulminacyjnym momentem była decyzja o wstrzymaniu ruchu pasażerskiego przez Bramę Kolejową w 1896 roku.

W 1893 roku Brama Kolejowa poddana została przebudowie, dzięki czemu powstała nowa, jednotorowa linia towarowa prowadząca na Dolne Miasto oraz Sienną Groblę, której fragmenty zachowały się do dnia dzisiejszego. Linia ta rozpoczynała się od rozjazdu zlokalizowanego pomiędzy mostem fortecznym a pylonami wjazdowymi. W ramach tej przebudowy, południowy wjazd został poszerzony, a dodatkowe wrota północne powstały w pobliżu skarpy Bastionu Żubr. Nowa linia skręcała za bramą, prowadząc wzdłuż skarpy, w kierunku Królewskiej Fabryki Karabinów przy ul. Łąkowej oraz zakładów rzeźniczych ulokowanych przy ul. Angielskiej Grobli.

Po zakończeniu II wojny światowej, przez Bramę Kolejową przejeżdżały transporty z przesiedleńców polskich, którzy opuścili tereny zajmowane przez Związek Radziecki. Była to stacja Gdańsk Brama Nizinna, obecnie znana jako stacja Gdańsk Kłodno, gdzie odbywał się rozładunek przesiedleńców i ich transport w głąb miasta. Fakt ten jest upamiętniony obeliskiem, który został odsłonięty w 2015 roku na północnym krańcu bramy.

Ruch kolejowy, niepasażerski, przez Bramę Kolejową był kontynuowany do 1995 roku, po czym regularność została znacznie ograniczona. W 2007 roku nastąpiło całkowite wstrzymanie ruchu kolejowego, a w 2011 roku ostatecznie zlikwidowano tory.

Plany na przyszłość

W przyszłych planach przewiduje się, że starotorze linii, które przebiega przez bramę, zostanie przekształcone w nową ulicę, roboczo nazwaną Nową Chmielną. Ulica ta będzie stanowić przedłużenie ul. Chmielnej oraz połączy się z ul. Równą. Takie rozwiązanie ma na celu utworzenie dodatkowego wjazdu do Śródmieścia, wychodząc od strony Oruni. Warto zaznaczyć, że plan zagospodarowania przestrzennego z 2007 roku zakładał budowę jednojezdniowej ulicy, która miałaby wjeździe tory tramwajowe (nowa linia tramwajowa miała biec od Podwala Przedmiejskiego do przewidywanego węzła integracyjnego Czerwony Most, który planowano zrealizować na obecnym terenie stacji techniczno-postojowej Gdańsk Południowy).

Dalsze plany uległy jednak częściowym zmianom. Obecne Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Gdańsk nie przewiduje już budowy linii tramwajowej oraz węzła Czerwony Most, jednak idea stworzenia ulicy Nowej Chmielnej nadal pozostaje aktualna. Po 2020 roku władze Gdańska skoncentrowały się przede wszystkim na realizacji Nowej Chmielnej w rejonie Bramy Kolejowej, co ma na celu ograniczenie ruchu kołowego przez Bramę Niziną, aby chronić ten ważny zabytek. W tym miejscu, wskazanym do realizacji, miałyby poruszać się jedynie piesi oraz rowerzyści.

Roboty budowlane na Nowej Chmielnej zainicjowano w 2021 roku, a projektowany odcinek miał być wyłożony brukiem. Niestety, prace nie posunęły się poza etap badań archeologicznych oraz podstawowych prac ziemnych. W 2022 roku władze Gdańska zdecydowały się na zaniechanie inwestycji oraz rozwiązanie umowy z wykonawcą wskazując, że żądania wojewódzkiego konserwatora zabytków w zakresie dodatkowych prac archeologicznych przewyższały przyjęty budżet i wcześniejsze ustalenia.

W trakcie badań archeologicznych odsłonięto przyczółek nieistniejącego mostu obrotowego. Wojewódzki konserwator zabytków stwierdził, że wykonanie inwestycji w pierwotnym kształcie mogłoby doprowadzić do zniszczenia odkrytych reliktów, co stanowi istotny problem w kontekście ochrony dziedzictwa kulturowego.

---

Oceń: Brama Kolejowa w Gdańsku

---