Nowy Port

---

Toponimia

Dawna niemiecka nazwa dzielnicy „Neufahrwasser” wywodzi się od terminu Neues Fahrwasser, który oznacza „nowy tor wodny”. W XVIII wieku odnosiła się ona do akwenów znajdujących się pomiędzy wybrzeżem w Nowym Porcie a wyspą w rejonie dzisiejszego półwyspu Westerplatte, obecnego Kanału Portowego. To właśnie kanał ten zastąpił zamulone, pierwotne ujście Wisły, które przebiegało w obszarze współczesnej nasady półwyspu Westerplatte.

W miarę rozwoju regionu, nazwa ta została przeniesiona na osadę, która zaczęła powstawać od 1772 roku, zlokalizowaną nad Kanałem Portowym. Interesujący jest również fakt, że w języku polskim, pod koniec XIX wieku, zaczęto używać formy nazwy Nowyport lub Nowy Port, co w doskonały sposób oddawało charakter dzielnicy w stosunku do „starego” portu Gdańska, położonego na Motławie.

Warunki naturalne

Nowy Port jest dzielnicą o wyjątkowym charakterze, łączącą funkcje mieszkalne z portowymi, a dawniej przemysłowymi, zlokalizowaną w północnej części miasta, tuż przy nadmorskiej linii. Obszar ten całkowicie wpisuje się w granice mezoregionu Pobrzeże Kaszubskie, a jego zachodnia oraz północno-zachodnia granica, sąsiadują z dzielnicą Stogi oraz Przeróbką, które z kolei należą już do Mierzei Wiślanej.

W samej dzielnicy działa stacja meteorologiczna, która umożliwia monitorowanie warunków atmosferycznych. Pomiar temperatury w Nowym Porcie wykazuje, że wartości te są nieco niższe w porównaniu do tych, które są rejestrowane w pobliskich stacjach. Ta różnica jest szczególnie wyraźna w okresach wiosny i jesieni.

Zabudowa

Obiekty portowe

Obszar Nowego Portu, w szczególności obszar znajdujący się wzdłuż Kanału Portowego oraz Martwej Wisły, jest częścią morskiego portu w Gdańsku. Zarząd portu, czyli Morski Port Gdańsk SA, ma swoją siedzibę pod adresem ul. Zamknięta 18. W tej lokalizacji znajdują się kluczowe obiekty portowe, które można wymienić, rozpoczynając od zachodniego krańca:

• Basen Władysława IV z przyległymi nabrzeżami WOC I i WOC II,
• Nabrzeże Kpt. Ziółkowskiego,
• Kapitanat Portu Gdańsk, z siedzibą przy ul. Przemysłowej 4,
• Baza Promowa PŻB ulokowana przy ul. Przemysłowej 1,
• Nabrzeże Oliwskie,
• Nabrzeże Zbożowe, znajdujące się na południowym skraju dzielnicy.

Dodatkowo, przy ul. Na Zaspę 57 znajduje się Portowa Straż Pożarna „Florian”, gdzie jeden z oddziałów stacjonuje w Nowym Porcie. Warto również wspomnieć o Morskim Oddziale Straży Granicznej, który ma swoją komendę usytuowaną w zabytkowych koszarach przy ul. Oliwskiej 35. Obszary dawnego Szańca Zachodniego, które wcześniej zajmowane były przez bazę paliwową, zostały otwarte dla mieszkańców, a planując, ma zostać przekształcony w park z panoramicznym widokiem na Martwą Wisłę oraz Twierdzę Wisłoujście.

Obiekty mieszkalne

Zabudowa mieszkalna Nowego Portu dzieli się na dwie główne grupy: starszą, w której przeważają przedwojenne kamienice oraz nowszą, w której dominują bloki prefabrykowane. W ramach nowej zabudowy wyróżnia się jedyny poza Przymorzem Wielkim falowiec, który został zbudowany w 1978 roku jako ostatni z ośmiu gdańskich falowców. Budynek ma 11 pięter, osiąga długość 230 metrów i jest zamieszkany przez około 1200 osób.

Zabytki

Na terenie Nowego Portu można znaleźć wiele obiektów wpisanych do rejestru zabytków, które mają ogromne znaczenie dla lokalnej kultury i historii:

• zespół urbanistyczny osady portowej, datowany na XVIII wiek (nr rej.: 846 z 8 VI 1982),
• zespół kościoła parafialnego pw. św. Jadwigi przy ul. ks. Góreckiego 18 (nr rej.: 937 z 4 VII 1985), obejmujący:
• kościół, wzniesiony w latach 1856–58, z unikalnym wystrojem neobarokowym, który częściowo uległ zniszczeniu w 1945 roku,
• dom parafialny, zbudowany w 1925 roku,
• plebania, wzniesiona zarówno w twardym murze, jak i z drewna, z roku 1920 (aktualnie wykorzystywana jako dom mieszkalny),
• drewno-gospodarczy budynek powstały w 1920 roku,
• Morski Kościół Misyjny franciszkanów reformowanych pw. Niepokalanego Serca Maryi, ulokowany przy ulicy Oliwskiej 2, zbudowany w latach 1902–04 jako ewangelicki kościół Wniebowstąpienia (nr rej.: 936 z 4 VII 1985), odbudowany po 1945 roku z obniżonymi wieżami,
• latarnia morska „Wieża Pilotów” przy ul. Przemysłowej 6a, powstała w latach 1893–94 (nr rej.: A-1797 z 30 XI 2006) i obecnie funkcjonująca jako muzeum,
• dworek przy ul. Starowiślnej 2, wybudowany w XVIII wieku bądź na początku XIX, prawdopodobnie dla Matthiasa Broschkego (nr rej.: 420 z 30 X 1971, błędnie opisany w rejestrze zabytków jako dawny karczma) i znany od jednego z późniejszych właścicieli jako Dwór Fischera. Budynek pozostawał w użyciu jako dom mieszkalny do 2008 roku, po czym, po wykurzeniu lokatorów, został porzucony. 13 stycznia 2014 roku w jego wnętrzu miał miejsce pożar,
• łaźnia wraz z salą gimnastyczną przy ul. Strajku Dokerów 5, pochodząca z 1905 roku i zamknięta w latach 70. XX wieku (nr rej.: A-1829 z 10 VII 2009; obecnie od 2012 roku funkcjonuje tu Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia 2 – Centrum Edukacji Artystycznej),
• socrealistyczny „Morski Dom Kultury”, wybudowany w 1954 roku przy ul. Marynarki Polskiej 15 (nr rej.: A-1853 z 1 III 2012),
• kamienica z 1883 roku z figurą Ateny na fasadzie znajdująca się przy ul. Rybołowców 9/Na Zaspę 33C (nr rej.: A-1898 z 3 VII 2014),
• kamienica sąsiednia przy ul. Rybołowców 8 (nr rej.: A-1896 z 17 VI 2014),
• wolnostojący dom przy ul. Wolności 25 (nr rej.: A-1935 z 12 X 2016).

Warto również zauważyć inne znaczące, zabytkowe obiekty, które nie są wpisane do rejestru. Należą do nich zespół koszarowy z lat 1883-85 przy ul. Kasztanowej i Oliwskiej, zajezdnia tramwajowa przy ul. Władysława IV oraz kilka domków robotniczych przy ul. Wilków Morskich, stanowiących resztki osiedla, zbudowanego przez Fundację Abegga w latach 1891-94.

Historia

Przed 1817

Obszar, który obecnie znany jest jako Nowy Port, miał wiele historycznych nazw, takich jak Neufahrwasser w 1772 roku oraz Danzig-Neufahrwasser w 1906. Już w 1454 roku tereny Mierzei Wiślanej zostały przekazane Gdańskowi poprzez Wielki Przywilej. Miasto to zdobyło pełną kontrolę nad tymi obszarami w XVII oraz XVIII wieku.

Nowy Port został ustanowiony na mocy dekretu Fryderyka Wielkiego z 9 września 1772 roku jako konkurencyjna osada portowa dla Gdańska. Z tego powodu region ten stał się częścią zaboru pruskiego. Król pruski, niezdolny do zdobycia Gdańska przez walkę, wspierał rozwój portu w Nowym Porcie oraz nakładał dodatkowe cła na statki wpływające do Wisły, co doprowadziło do znacznego zahamowania handlu w Gdańsku, pogorszenia sytuacji ekonomicznej mieszkańców oraz ich ostatecznej kapitulacji.

Wcześniej w tym miejscu istniała niewielka kolonia rybacka, datowana przynajmniej od XVI wieku. Gdańszczanie obawiali się jednak o rozwój tej osady, nie chcąc, by powstała tam wręcz kolonia będąca miejscem przemytników. W XVI wieku doszło w rejonie Nowego Portu do wojny między wojskami króla Polski Stefana Batorego a mieszkańcami Gdańska; konflikt zakończył się ugodą. Po tym wydarzeniu obszar ten, mimo że leżał poza Gdańskiem, był kontrolowany albo przez władze miejskie, albo przez cystersów.

Przed 1673 rokiem, przy ulicach Władysława IV i Wyzwolenia, założono cmentarz, gdzie grzebano żołnierzy z Szańca Zachodniego, a od końca XVIII wieku również mieszkańców, zarówno katolików, jak i protestantów. Cmentarz powiększany był przez lata, ale po 1855 roku stał się przeznaczony tylko dla ewangelików, podczas gdy katolicy otrzymali nową nekropolię. Ostatecznie cmentarz został zamknięty w 1945 roku, a na jego miejscu wybudowano ogród jordanowski, który do dziś jest oznaczony tablicą pamiątkową.

W 1772 roku, w trakcie pierwszego rozbioru Polski, Nowy Port, w przeciwieństwie do Gdańska, przeszedł pod zabór pruski i w jego ramach powstała komora celna. Pruska administracja, pragnąc osłabić Gdańsk, postanowiła rozwinąć Nowy Port, a pod koniec XVIII wieku zachęcała kapitanów do przeładowywania towarów w Nowym Porcie, zamiast w Gdańsku. W rezultacie w 1793 roku Gdańsk również stał się częścią Prus, co zlikwidowało granice kontynentalne pomiędzy tymi dwiema lokalizacjami. Utrzymywanie dwóch portów blisko siebie wydawało się nieefektywne, więc w 1806 połączono administrację obu portów.

W 1785 roku w Nowym Porcie otwarto szkołę elementarną, a rozwój tonażu starych jednostek oraz niskiego poziomu rzeki wizualizowały potrzebę modernizacji portu gdańskiego. Jednak już w 1807 roku uświadomiono sobie, że port gdański staje się niewystarczający. To przyczyniło się do wzrostu znaczenia Nowego Portu, który mógł przyjmować znacznie większe statki. W 1812 roku, w czasie wojen napoleońskich, Rosjanie oblegli Nowy Port, który bronił się przed nimi z pomocą wojsk francuskich. Osada poniosła znaczne straty, ale po wojnie nastąpił dynamiczny rozwój Nowego Portu, zwłaszcza portowej infrastruktury.

W 1814 roku, przekształcając się w jeden niewielki zarząd policji, Nowy Port zyskał dodatkowe kompetencje. Chociaż mała jego część została włączona do Gdańska już 17 marca 1814, pełne przyłączenie miało miejsce później.

1817–1920

W 1817 roku nowy port został ostatecznie przyłączony do Gdańska, a jego port morski stał się drugim w mieście, co przyczyniło się do jeszcze szybszego rozwoju tej miejscowości. W 1831 roku Gdańsk zmagał się z epidemią cholery, która rozpoczęła się głównie w Nowym Porcie wśród tam zatrudnionych pracowników.

W 1840 roku port w Nowym Porcie zniknął jako odrębna jednostka, połączony z portem na Motławie. Do głównych czynników przyczyniających się do tej fuzji należy zaliczyć surową zimę, która na krótko odciąła normalną drogę do Motławy, zmuszając statki do przypływania blisko brzegu Nowego Portu. W latach 40. dziewiętnastego wieku w Nowym Porcie uruchomiono transport publiczny. Chociaż wozy były wynajmowane przez prywatnych przewoźników, były one ściśle nadzorowane przez władze miasta. W tym samym czasie do portu wprowadzono parowe holowniki, które zwiększyły możliwości transportowe. W 1848 roku miał miejsce bunt robotników, jednak holowniki wróciły do pracy w 1849 roku.

W 1855 roku uruchomiono katolicki cmentarz, który funkcjonował jedynie do 1886 roku. Teren, na którym się znajdował, został przekształcony w park w 1928 roku, a w latach 60. XX wieku na jego miejscu wybudowano obiekt handlowy. Nowa nekropolia katolicka przy ulicy Góreckiego rozpoczęła działalność w 1866 roku i do dziś działa (cmentarz w Nowym Porcie). W latach 20. XX wieku teren cmentarza został znacznie powiększony na wschód.

W latach 1857-1858 zbudowano w Nowym Porcie kościół, który obecnie stanowi siedzibę parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Św. Jadwigi Śląskiej. W latach 60. XIX wieku gdański port borykał się z poważnymi problemami finansowymi, a władze miejskie podkreślały, iż nie ma drugiego portu w Prusach, który przewoziłby taką ilość statków (około 3000 rocznie) przy tak niedostatecznym wsparciu. Zgłoszono wówczas wniosek o przeniesienie funduszy inwestycyjnych z mniejszych portów Pomorza Zachodniego na rzecz rozwoju portu w Gdańsku. Mimo podwójnej liczby środków w Nowym Porcie, w latach 60. port nie zyskał na znaczeniu. Jedyne istotne inwestycje obejmowały budowę linii kolejowej w 1867 roku, łączącej centralne Gdańsk z Nowym Portem (linia nr 249). Nowa linia umożliwiła całoroczną obsługę transportową oraz wspierała rozwój uchodzącą za kluczowy dla dzielnicy.

W 1891 roku tereny wsi Brzeźno zostały przyłączone do Gdańska, a także w tym samym roku uruchomiono pierwszą linię tramwajową, która łączyła Nowy Port z Brzeźnem. Mimo to, nie była połączona z innymi liniami tramwajowymi w Gdańsku. Rok 1894 przyniósł otwarcie latarni morskiej, która wskazywała drogę nie tylko statkom, ale także samolotom, umożliwiając jednocześnie synchronizację zegarów. Nowe Gdańskie Tramwaje Elektryczne powstały w 1899 roku, będąc filią drezdeńskiego Towarzystwa Akcyjnego Kummer, co umożliwiło dalsze połączenie tramwajowe z Wrzeszczem przez Brzeźno i ze Śródmieściem, wchodzącym na tereny dawnej stoczni. W tym czasie powstała także zajezdnia, która pozostaje w użytku do dziś.

Początek XX wieku przyniósł wyjątkowo dynamiczny rozwój tej dzielnicy. W latach 1902-1909 w Nowym Porcie wzniesiono 126 nowych mieszkań, zdominowanych przez robotników, a tylko Wrzeszcz, mający znacznie większe terytorium oraz populację, budował więcej (364 domy). W 1906 roku dokonano kanalizacji dzielnicy.

W trakcie I wojny światowej, przemysł Nowego Portu miał na celu wyspecjalizowane działania, wojenny port handlowy stał się jego głównym obiektem.

W 1919 roku, wskutek kryzysu, jedna z linii tramwajowych na Nowy Port została zawieszona przez blisko rok.

1920–1945

Po utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska, port przeszedł pod zarząd Rady Portu i Dróg Wodnych. W marcu 1922 roku koszary przy ulicy Kasztanowej/Oliwskiej zostały przekazane polskiemu rządowi, który zainicjował tam proces etapu emigracyjnego. Przez lata mieściły się tam mieszkania dla obywateli Polskich pracujących w Gdańsku, świetlicy Związku Polaków, szkoła podstawowa, sala sportowa, Dom Harcerza oraz kaplica pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, której administratorem był ks. Marian Górecki.

W 1928 roku zajezdnia w Nowym Porcie została zbudowana od podstaw i do dziś funkcjonuje w niezmienionym kształcie. W 1929 roku torowisko zostało przekształcone z terenów stoczniowych na dzisiejszą ulicę Marynarki Polskiej, a nowalinia tramwajowa była do dziś. 1 września 1939 roku ostrzał z okrętu Schleswig-Holstein oraz z latarni morskiej zapoczątkował drugą wojnę światową. W tę sytuację wplątani zostali także Polacy zamieszkali w Nowym Porcie, z których wielu zostało aresztowanych. Niemcy przejęli również dawne koszary przy ul. Kasztanowej/Oliwskiej, a w ich miejscu utworzono obóz przejściowy Nowy Port (Zivilgefangenenlager Neufahrwasser). Od lutego 1945 roku zaczęła się ewakuacja niemieckiej ludności W Gdańsku dochodziło do zniszczeń. 30 marca 1945 roku do Nowego Portu wkroczyły wojska radzieckie, a port został prawie całkowicie zniszczony.

1945–1989

W 1951 roku rozpoczęto Szybką Kolej Miejską, stopniowo wydłużaną od odcinka Gdańsk Główny do Gdańska Nowego Portu. 7 listopada 1954 roku, w 37. rocznicę rewolucji październikowej, otwarto Morski Dom Kultury z kinem. W 1961 roku w Nowym Porcie utworzono Zespół Szkół Morskich, który w 1974 zamieniono w Morskie Liceum Zawodowe, nakierowane na kształcenie przyszłych marynarzy. W latach 60. zajezdnia Nowy Port przeszła modernizację.

W latach 70. porty gdańskie dynamicznie się rozwijały, co miało swoje odbicie także w rozwoju samego Nowego Portu. W 1984 roku latarnia morska utraciła swoje funkcje nawigacyjne.

Po 1989

15 grudnia 2002 roku bądź w 2003 roku, zmieniono trasę linii Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port, kończąc na przystanku Gdańsk Brzeźno. Ostatecznie linia została zamknięta w czerwcu 2004 roku. W 2004 roku latarnia morska w Nowym Porcie została otwarta dla turystów.

W latach 2007-2009 wzniesiono Kamienice Magellana przy ulicy Wyzwolenia, które składają się z dwóch trzypiętrowych budynków, wpływających na lokalną architekturę. Znana w czasach PRL-u restauracja i klub nocny „Wiking” została zlikwidowana, a w jej miejscu postawiono sklep z popularnym asortymentem. Dzielnica wzbogaca się w nowe, plenerowe formy architektoniczne, jak drewniana rzeźba ryby pomuchel przy ul. Rybołowców oraz rzeźby lwa i lwicy przy Szkole Podstawowej nr 55.

W 2019 roku zaprezentowano plan przywrócenia terenu przy dawnej bazie promowej jako obszaru rekreacyjno-spacerowego, który obejmować ma najstarszy fragment cmentarza ewangelickiego z XVII wieku. Planowane zmiany dotyczące dawnych terenów paliw przy Szańcu Zachodnim o powierzchni 4,5 ha, wiążą się jednak z problemem zanieczyszczenia gruntów, co prowadzi do wysokich kosztów rekultywacji (szacowanych na od 6,5 do 30 mln zł), przez co nie zostanie zrealizowane. W 2020 roku podpisano umowę na rewitalizację ulic Góreckiego oraz Strajku Dokerów, co podkreśla, że Nowy Port nieprzerwanie przechodzi proces przekształceń i rozwoju.

Transport i komunikacja

Komunikacja zbiorowa w Nowym Porcie rozpoczęła swoją historię w latach 40. XIX wieku, kiedy to na obszarze tym wprowadzono regulowaną przez miasto komunikację powozową. Był to ważny krok w kierunku rozwoju transportu w tej dzielnicy, który znacząco wpłynął na jej rozwój.

Kolej

W obszarze Nowego Portu znajdują się dwie nieczynne stacje kolejowe, które wcześniej obsługiwane były przez SKM w Trójmieście: Gdańsk Nowy Port oraz Gdańsk Brzeźno. Linia kolejowa do Nowego Portu została uruchomiona w 1867 roku, łącząc stację czołową przy Dworcu Brama Nizinna z obszarami ówczesnej wsi Zaspa oraz nabrzeżem Kanału Portowego.

Należy podkreślić, że od początku linia ta obsługiwała zarówno przewozy towarowe, jak i pasażerskie. W wyniku zmiany w 1938 roku, stacja zmieniła nazwę z Neufahrwasser na Danzig Neufahrwasser, a stacja Brösen na Danzig Brösen. W 1951 roku zbudowano szybka kolej miejską, co zapewniło lepsze połączenie Nowego Portu z Gdańskiem Głównym.

15 grudnia 2002 roku zredukowano linie Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port, ograniczając ją do przystanku Gdańsk Brzeźno. A ostateczna likwidacja linii miała miejsce 24 czerwca 2005 roku, kiedy to o godzinie 18.55 odjechał ostatni pociąg z Gdańska Brzeźna. Powód tej decyzji wiązał się z niską frekwencją, którą ograniczała konkurencja komunikacji miejskiej, a w szczególności tramwajów linii 13 i 15 (które aktualnie nie funkcjonują), a także 7 i 10 (które obecnie są czynne). Po zakończeniu przewozów pasażerskich linia ta została przekształcona w transport towarowy, wspierając działalność portu.

W 2006 roku rozebrano linię kolejową nr 722, która prowadziła do Nabrzeża Wiślanego w Porcie Gdańskim. Jej obecność była bardzo problematyczna dla mieszkańców, ponieważ przebiegała przez długie odcinki terenów mieszkalnych. Nawet przy zastosowaniu ścisłych regulacji bezpieczeństwa i niskiej prędkości jazdy, dochodziło do licznych incydentów z udziałem pociągów. Po likwidacji wspomnianej linii, jej obowiązki przejęła inna linia łącząca Zaspę Towarową z Nabrzeżem Wiślanego, ulokowana poza terenem Nowego Portu.

Drogi krajowe

W Nowym Porcie, obok przystani promowej, rozpoczyna się droga krajowa nr 91. Przebiega ona przez ulice Przemysłową, Oliwską, Rybołowców, Wolności oraz Marynarki Polskiej. W przeciwnym kierunku, droga zamiast przez ulice Rybołowców prowadzi ulicą Władysława IV.

Tramwaje

Na terenie tej dzielnicy znajduje się zajezdnia tramwajowa, wraz z dwiema pętlami ulicznymi. Do Nowego Portu dojeżdżają linie tramwajowe nr 5, która wyrusza z pętli Oliwa, przejeżdżając przez Wrzeszcz oraz Brzeźno, linia nr 7 z pętli Łostowice Świętokrzyska oraz linia nr 10, która łączy przystanek Brętowo PKM z Dworczerze Głównym. Torowisko na obszarze dzielnicy ma formę podwójnej pętli ulicznej ze wspólnym odcinkiem na ulicy Wolności, gdzie większa pętla biegnie ulicami Rybołowców, Wolności, Władysława IV i Oliwską, wykorzystywana przez linie 5 i 7, a mniejsza prowadzi w stronę Letnicy ulicami Wolności, Władysława IV, Strajku Dokerów, Góreckiego i Marynarki Polskiej, obsługiwana przez linię 10.

Historia tramwajów elektrycznych w Nowym Porcie sięga XIX wieku. Przez lata linie tramwajowe przeszły wiele zmian, a obecny przebieg, który łączy Nowy Port z centrum Gdańska, został ustalony w 1929 roku. Zajezdnia tramwajowa zachowała swoje struktury z ostatniej modernizacji, która miała miejsce w latach 60.

Autobusy miejskie

W dzielnicy kursują także autobusy miejskie linii 148 (z Żabianki SKM) oraz 283 (z Niedźwiednika). Linia nr 148 łączy Nowy Port z Żabianką SKM, przechodząc przez Nowy Port ulicami Wyzwolenia, Marynarki Polskiej, Wolności (gdzie prowadzi tą samą trasą, co linie tramwajowe) oraz Władysława IV do zajezdni tramwajowej. Powrotny kurs odbywa się ulicami Władysława IV, Na Zaspę oraz Ks. Mariana Grójeckiego.

Natomiast linia nr 283 łączy Nowy Port z Niedźwiednikiem, a jej trasa przebiega przez Nowy Port ulicami Oliwską, Rybołowców, Wolności (gdzie pokrywa się z trasą linii 148 oraz trasami tramwajowymi) oraz Władysława IV do zajezdni tramwajowej, a powrotem jedzie ulicami Wolności, Władysława IV.

Nocną komunikację dla mieszkańców zapewniają linie N2 (Nowy Port – Brzeźno – Wrzeszcz – Piecki – Łostowice Świętokrzyska) oraz N12 (Jasieńska – Migowo – Suchanino – Dworzec Główny – Nowy Port – Brzeźno – Żabianka SKM).

Prom

Do dnia 31 maja 2016 roku, na obszarze dzielnicy Szaniec Zachodni, działał prom samochodowo-pasażerski Wisłoujście, który łączył z Twierdzą Wisłoujście oraz Szańcem Wschodnim. Prom ten był istotnym elementem komunikacyjnym w regionie.

Kultura i edukacja

Galerie Sztuki w Nowym Porcie

W obszarze Nowego Portu można dostrzec bogactwo kulturalne, które przejawia się w kilku galeriach promujących sztukę wśród lokalnej społeczności. Jednym z kluczowych miejsc jest Galeria NPS, która rozpoczęła działalność 6 maja 2009 roku, powstała z inicjatywy Marcina Bildziuka. Galeria ta działa w ramach Stowarzyszenia Nowy Port Sztuki, utworzonego w 2008 roku. Od samego początku, czyli od 2009 roku, uczestniczy w corocznym projekcie Noc Muzeów.

Warto zaznaczyć, że w 2010 roku w galerii zrealizowano istotną wystawę poświęconą Tadeuszowi Kantorowi z okazji XX rocznicy śmierci artysty, zorganizowaną przy współpracy z Cricoteką, w Ośrodku Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora.

Kolejnym interesującym miejscem jest Galeria Społecznie Zaangażowana MEWKA, zlokalizowana przy ulicy Bliskiej 11A, która jest prowadzona przez lokalnego artystę Bartosza Zimniaka. W galerii odbywają się różnorodne wystawy, wernisaże oraz warsztaty artystyczno-kreatywne, a także spotkania z autorami. Głównym celem MEWKI jest aktywizacja mieszkańców Nowego Portu i zachęcanie ich do udziału w procesach twórczych.

Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia stanowi kolejny ważny punkt na kulturalnej mapie tego obszaru. Mieści się w budynku dawnych łaźni miejskich, które zostały wybudowane w latach 1907-1909, na skrzyżowaniu ulic ks. M. Góreckiego oraz Strajku Dokerów. Centrum oferuje wystawy, warsztaty oraz pokazy filmowe w kinie studyjnym Kino Port. Warto również dodać, że w tym samym budynku znajduje się oddział Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku, co podkreśla znaczenie tego miejsca dla lokalnej społeczności.

Szkoły ponadgimnazjalne

Obszar Nowego Portu dysponuje trzema istotnymi szkołami ponadgimnazjalnymi:

• IV LO Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 5, które powstało w 1946 roku, a od 1999 roku funkcjonuje w ramach ZSO nr 5,
• Zespół Szkół Morskich im. Bohaterskich Obrońców Westerplatte,
• Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa, która mieści się w budynku Morskiego Domu Kultury.

Sport

W obszarze dzielnicy znajduje się klub Portowiec Gdańsk, który został założony w 1957 roku. Po długiej, 40-letniej przerwie, klub został reaktywowany w 2009 roku. W tej chwili, jego piłkarska drużyna występuje w A klasie, gdzie rywalizowała w sezonie 2010/11. Miejscem, gdzie odbywają się rozgrywki, jest boisko Zespołu Szkół Morskich.

Warto również wspomnieć o historii piłki nożnej w tym rejonie, gdzie przed II wojną światową funkcjonowały kluby takie jak FC Comet Neufahrwasser, który założony był przed 1909 rokiem oraz został rozwiązany przed 1914 rokiem. Innym ważnym klubem działającym w tym czasie był SV Neufahrwasser, który funkcjonował od 1919 do 1945 roku.

Kościoły i związki wyznaniowe

W obrębie dzielnicy Nowy Port istnieje kilka interesujących miejsc sakralnych oraz wspólnot religijnych, które odzwierciedlają bogaty krajobraz duchowy tej części Gdańska.

Kościoły i zakony rzymskokatolickie

Region ten przynależy do rzymskokatolickiej parafii pw. Św. Jadwigi Śląskiej, której kościół parafialny został wzniesiony w latach 1857–1858. Jest to obiekt nie tylko ważny dla lokalnej społeczności, ale także cenny z punktu widzenia historycznego i architektonicznego.

Dodatkowo, przy ulicy Oliwskiej mieści się Morski Kościół Misyjny pw. Niepokalanego Serca Maryi, który jest używany przez franciszkanów reformatów. To miejsce jest szczególnie ważne dla rybaków i ludzi morza, oferując wsparcie duchowe oraz modlitwę w ich intencji.

Przemysł

Przemysł w Nowym Porcie stracił na znaczeniu w porównaniu do czasów sprzed 1945 roku. W przeszłości, rejon ten był miejscem działalności wielu znaczących zakładów, w tym rafinerii cukru oraz fabryki melasy.

Wielką rolę odgrywał także browar Bierbrauerei Richard Fischer, a także gorzelnia, które przyczyniały się do rozwoju lokalnej gospodarki. Jednak w ostatnich latach nastąpił znaczny spadek liczby działających zakładów przemysłowych, co doprowadziło do ich likwidacji.

Rada Dzielnicy

Kadencja 2024–2029

• Przewodniczący Zarządu Dzielnicy – Łukasz Hamadyk,
• Przewodniczący Rady Dzielnicy – Łukasz Wojach.

Kadencja 2019–2024

• Przewodniczący Zarządu Dzielnicy – Łukasz Hamadyk,
• Przewodniczący Rady Dzielnicy – Kamil Rychlak.

Kadencja 2015–2019

• Przewodnicząca Zarządu Dzielnicy – Maria Kordowska,
• Przewodnicząca Rady Dzielnicy – Marzena Malko.

Kadencja 2011–2015

Do 1 czerwca 2014 jako Rada Osiedla.

• Przewodniczący Zarządu Dzielnicy – Krzysztof Wysocki (2014–2015),
• Łukasz Hamadyk (2011–2014),
• Przewodniczący Rady Dzielnicy – Kamil Rychlak.

---

Oceń: Nowy Port

---