Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku

---

Historia

Miejsce, gdzie znajduje się muzeum i jego historia do 1920 roku

Budynek, w którym obecnie mieści się Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku, ulokowany jest w historycznym sercu gdańskiego Starego Miasta, w rejonie zwanym Zamczyskiem. Obszar ten obejmuje ulice Tartaczną, plac Obrońców Poczty Polskiej, Kanał Raduni oraz rzekę Motławę, a wszystko to wzdłuż ulicy Wartkiej.

W średniowieczu znajdował się tutaj gród, będący siedzibą polskich namiestników, a później książąt z dynastii Sobiesławiców. W 1308 roku obszar ten został zdobyty przez Krzyżaków, którzy dokonali mordu na mieszkańcach, a następnie w okolicach obecnej ulicy Grodzkiej wzniesiono murowany zamek, który pełnił funkcję siedziby komtura. Po jego zburzeniu przez gdańszczan w 1454 roku, rejon ten przez długie lata pozostawał niezabudowany.

W 1629 roku w northern part of Zamczysko powstał Dom Poprawy, przeznaczony dla młodzieży z problemami wychowawczymi, który w 1790 roku przekształcono w więzienie. W latach 30. XIX wieku, na miejscu byłej placówki, zbudowano Królewski Szpital Garnizonowy nr 2. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego z 1919 roku, wojska niemieckie wycofały się z Gdańska, co umożliwiło polsko-gdańskiej komisji majątkowej przejęcie północnego skrzydła budynku, a część zachodnią zarezerwowano dla II Rewiru Policji oraz Krajowego Urzędu Pracy.

Poczta Polska w Gdańsku i jej obrona 1 września 1939

Na mocy art. 104 traktatu wersalskiego z dnia 28 czerwca 1919 roku oraz konwencji paryskiej z 1920 roku w Gdańsku utworzono placówki Poczty Polskiej. W 1920 roku powstała Dyrekcja Poczt i Telegrafów na Pomorzu, która w 1921 roku przekształciła się w Dyrekcję Poczt i Telegrafów RP. Polski Urząd Pocztowo-Telegraficzny nr 1 znajdował się przy placu Heweliusza i był głównym ośrodkiem pracy polskich pocztowców w Wolnym Mieście Gdańsku, z linią telefoniczną łączącą go z Polską. Pozostałe polskie oddziały mieściły się na Dworcu Głównym (Polski Urząd Pocztowy nr 2) oraz w Młyniskach nad Martwą Wisłą (Polski Urząd Pocztowy nr 3), który rozpoczął działalność już w marcu 1920 roku jako Urząd Ekspedycji Pocztowej Gdańsk-Nowy Port.

W dniu 1 września 1939 roku, o godzinie 4:45, równocześnie z atakiem na Westerplatte, niemieckie oddziały Policji Porządkowej oraz SS Wachsturmbann „Eimann” sankcjonowali pierwszy atak na polski obiekt przy placu Heweliusza, który bronił zespół polskich pocztowców. Pomimo początkowego niepowodzenia atakujący zostali powstrzymani przez ogień obronny, a także rzucane granaty.

W miarę jak dowództwo obejmował Oberst der Polizei Willi Bethke, siły niemieckie otrzymały wsparcie w postaci pojazdów opancerzonych i artylerii. Chociaż Niemcy podjęli kilka prób zdobycia obiektu, został on skutecznie broniony przez pocztowców, którzy chronili się w piwnicach. W końcu, po zaciętej walce, podjęli decyzję o kapitulacji, lecz niestety dyrektor Jan Michoń oraz naczelnik Józef Wąsik zginęli podczas prób poddania się. Wszyscy aresztowani pocztowcy zostali skazani przez niemiecki sąd na karę śmierci, a wykonanie wyroku miało miejsce 5 października 1939 roku.

Losy budynku po II wojnie światowej

W momencie, gdy w marcu 1945 roku Gdańsk zajęły wojska radzieckie, budynek dawnej Poczty Polskiej przy placu Heweliusza został zniszczony w pożarze, ponieważ Niemcy uprzednio użytkowali go jako Okręgowy Urząd Pracy po remoncie. W 1951 roku powstało Technikum Telekomunikacyjne, które powstało na gruzach budynku, a które podlegało Ministerstwu Poczty i Telekomunikacji. Szkoła ta, po renowacji w 1959 roku, otrzymała imię Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku, a w 1961 roku przeniosła się do nowego obiektu przy ulicy Podwale Staromiejskie 51/52, co wiązało się z powstaniem internatu.

W 1967 roku dawny obiekt przy ulicy Obrońców Poczty Polskiej 1/2 został wpisany do rejestru zabytków. W 1979 roku zainaugurowano tu oddział wrocławskiego Muzeum Poczty i Telekomunikacji, a także reaktywowano Urząd Pocztowy Gdańsk 1. W 2003 roku Muzeum Poczty Polskiej stało się częścią Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, które od 2018 roku funkcjonuje pod nazwą Muzeum Gdańska.

Muzeum i jego zbiory

Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku jest miejscem szczególnego znaczenia, gdzie gromadzone są cenne dokumenty zarówno drukowane, jak i rękopiśmienne oraz ikonograficzne. Te zbiory odnoszą się do działalności patriotyczno-społecznej Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920–1939. Muzeum szczególnie podkreśla bohaterską obronę Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego nr 1 w Gdańsku w chwili wybuchu II wojny światowej.

Sala główna

Największa sala muzeum skupia się na niezwykłej obronie Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego Gdańsk 1. Wystawa zawiera m.in. wspomnienia świadków wydarzeń obronnych, umieszczone przy niezwykle charakterystycznej maszynie do pisania.

Dokumenty ukazujące niemieckie przygotowania do ataku obejmują kopię planu sporządzonego przez Polizeiobermeistra Ericha Goertza z 3 lipca 1939 roku. Jak wynika z tego dokumentu, planowano mobilizację 150 policjantów do zajęcia budynku Poczty Polskiej oraz dodatkowych funkcjonariuszy do pilnowania okolicznych ulic.

Interesującym eksponatem jest replika niemieckiej armaty polowej 7,5 cm Le.IG 18, która była używana podczas bombardowania budynku 1 września. W nowej ekspozycji znajdują się również przedmioty wydobyte podczas ekshumacji ciał pocztowców, które miały miejsce w 1991 roku na Zaspie. Te cenne artefakty, pochowane w 1992 roku na Cmentarzu na Zaspie, obejmują medaliki, okulary, złotą obrączkę oraz fragmenty mundurów, w tym guzik z orzełkiem z widocznym śladem przestrzału.

Pokój naczelnika

W tzw. Pokoju naczelnika poczty zaprezentowano typowe warunki pracy urzędnika Urzędu Pocztowego w Gdańsku. Zgromadzone zostały biurko oraz różne przybory kancelaryjne z lat międzywojennych, a także zdjęcia z 1928 roku z uroczystości dziesięciolecia Poczt i Telegrafów, i obraz, który Konrad Guderski otrzymał w trakcie rejsu „Batorym”.

Można tu również zobaczyć dawne urządzenia telekomunikacyjne, takie jak dalekopis, telegraf oraz telegraf Hughesa. Ekspozycja obejmuje także znaczki pocztowe (z nadrukiem bądź napisem Port Gdańsk) oraz listy ostemplowane przez urzędy Poczty Polskiej w Gdańsku, a także dokumenty dotyczące aktywności prezesów Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów RP w Gdańsku, dr. Kazimierza Lenartowicza oraz Józefa Zakrzewskiego.

Sala Polonii Gdańskiej

Warto pamiętać, że Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku stanowili zaledwie 9–13% populacji. Mimo że mieli swoją reprezentację polityczną, poddawani byli dyskryminacji przez niemieckie władze, pomimo zapewnień o równouprawnieniu, jakie gwarantowała Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska, zwłaszcza po 1933 roku, gdy władzę przejęli naziści.

Sala Polonii Gdańskiej dokumentuje działalność Polaków zamieszkujących to miejsce, w tym Gdańsk, Sopot oraz inne miejscowości. Wśród prezentowanych eksponatów znajdują się sztandar Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, czapki oraz różnego rodzaju świadectwa szkół polskich. W sali eksponowane są również dokumenty polskich organizacji, takich jak Gmina Polska, Związek Polaków, Gdańska Macierz Szkolna, Polskie Zrzeszenie Pracy oraz Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. W Gdańsku działał również klub sportowy Gedania, który powstał w 1922 roku, gdzie Polacy mieli możliwość trenowania wielu dyscyplin sportowych, w tym piłki nożnej, ręcznej i lekkoatletyki.

W zbiorach znajduje się również talerz firmowy Continental Hotel, w którym w 1939 roku internowani zostali polscy oficerowie z załogi WST Westerplatte, a także zabytkowy telefon umożliwiający posłuchanie relacji rentiera Franza Poguttkego, słynnego bohatera felietonów „Danziger Neueste Nachrichten”.

Korytarz

Korytarz pocztowy jest miejscem, w którym można zobaczyć przejawy pamięci o obrońcach Poczty Polskiej, w tym utwory muzyczne oraz literackie. Na szczególną uwagę zasługuje powieść „Blaszany bębenek” autorstwa noblisty Güntera Grassa, wydana w 1959 roku, której bohaterem jest pracownik Poczty Polskiej w Gdańsku, Jan Broński. Na podstawie tej powieści powstał film w 1979 roku, w reżyserii Volkera Schlöndorffa, gdzie rolę Brońskiego zagrał Daniel Olbrychski.

W 1958 roku premiered film „Wolne miasto”, wyreżyserowany przez Stanisława Różewicza, którego fabuła koncentruje się na obronie Poczty Polskiej.

W korytarzu znajdują się także popularnonaukowe publikacje traktujące o tych wydarzeniach, takie jak „Poczta Polska w Gdańsku: dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego” autorstwa Dietera Schenka, dotyczące tragedii, która miała miejsce 5 października 1939 roku, kiedy to na pocztowców wykonano wyrok śmierci. Ponadto można tu znaleźć informacje o odznaczeniach przyznawanych obrońcom Poczty Polskiej oraz Księgę Złota Związku Pracowników Poczt, Telegrafów i Telefonów Rzeczypospolitej Polskiej Koła Okręgowego Gdańsk z lat 1921–1928 oraz 1939–1945. Na fragmencie sufitu z Domu Tornwalda, mieszczącego się przy ul. Nowe Ogrody 7 w Gdańsku, znajdują się autografy Franciszka Linga oraz Władysława Deika, którzy byli późniejszymi obrońcami Westerplatte.

Otoczenie muzeum

Przed wejściem do gmachu Poczty Polskiej oraz na jego dziedzińcu znajdują się tablice upamiętniające obrońców tej instytucji. Najstarsza z nich została odsłonięta już w 1946 roku i z czasem stała się miejscem pamięci dla wielu odwiedzających. Na placu Obrońców Poczty Polskiej stoi Pomnik Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku, który został odsłonięty 1 września 1979 roku. To niezwykła rzeźba, na której widzimy umierającego pocztowca; bogini zwycięstwa Nike podaje mu karabin, a z otwartej torby pocztowej wysypują się listy. Nad boginią wzlatują gołębie, co symbolizuje nadzieję i zwycięstwo.

Interesującą częścią założenia pomnikowego są fale z kamiennej kostki, na których umieszczono wyobrażenie orderu Virtuti Militari oraz pieczęci Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafu RP w Gdańsku.

Na murze otaczającym dziedziniec umieszczono płaskorzeźbę z brązu, która pochodzi z 1979 roku, a także tablicę upamiętniającą nadanie tytułów honorowego obywatela Gdańska obrońcom Poczty Polskiej w 1998 roku. Pod tym samym murem, w miejscu, gdzie w 1939 roku stali obrońcy Poczty Polskiej, którzy zostali wzięci do niewoli, w 2005 roku wzniesiono Pomnik Łączący Pokolenia, zawierający cegiełki ze śladami odcisków dłoni.

---

Oceń: Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku

---