Westerplatte

---

Położenie

Westerplatte znajduje się w północno-wschodniej części Gdańska. Jest położone na Wyspie Portowej, która to stanowi niezamieszkany, zalesiony półwysep, usytuowany pomiędzy Zatoką Gdańską a zakolem rzeki Martwej Wisły, znanym jako Zakręt Pięciu Gwizdków.

Szerokość tego półwyspu waha się od około 200 do 500 metrów, natomiast jego długość osiąga około 2 kilometrów. Według przyjętego podziału administracyjnego Westerplatte wchodzi w skład dzielnicy Przeróbka, do której zostało przyłączone w 1814 roku.

Westerplatte graniczy od strony południowej z Wisłoujściem i Portem Północnym, natomiast przez Martwą Wisłę sąsiaduje z dzielnicą mieszkaniowo-przemysłową, którą jest Nowy Port.

Nazwa

Nazwa Westerplatte, wywodząca się z języka niemieckiego, nosi znaczenie związane z lokalizacją geograficzną. Termin „West” oznacza „zachodnią”, natomiast „platte” odnosi się do „płyty” lub „wyspy”. W ten sposób, Westerplatte tłumaczone jest jako „zachodnia wyspa”. W przeszłości, w XIX wieku, obszar ten rzeczywiście funkcjonował jako wyspa. Określenie „zachodnia” miało na celu rozróżnienie Westerplatte od drugiej wyspy, znanej jako Ost Platte, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „wyspa wschodnia”. Ta ostatnia z czasem zintegrowała się z lądem stałym. Pomimo zmian geograficznych, nazwa Westerplatte pozostała w użyciu, nabierając symbolicznego wymiaru w kontekście walki o wolność.

Historia

Do 1939

W maju 1734 roku na terenie Westerplatte z lądował 2,5-tysięczny kontyngent francuski, dowodzony przez hrabiego Ludwika de Plélo, którego misją było przełamanie oblężenia Gdańska przez Rosjan w trakcie wojny o sukcesję polską. W 1835 roku powstał pierwszy zakład kąpielowy z restauracją, co przyczyniło się do rozwoju lokalnego kurortu.

W połowie XIX wieku rozpoczęto intensywny rozwój tego obszaru, a w 1880 roku Towarzystwo Żeglugowe „Weichsel” nabyło część półwyspu, gdzie stworzono przystań oraz zbudowano dom zdrojowy z molo.

Po zakończeniu I wojny światowej, teren Westerplatte udało się wykupić z rąk niemieckich w jesieni 1919 roku. Zakupu dokonano dzięki staraniom księdza Stanisława Adamskiego, który zarządzał Związkiem Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, a inicjatorem wykupu był Mieczysław Jałowiecki, pierwszy przedstawiciel rządu Rzeczypospolitej w Wolnym Mieście Gdańsku.

W wyniku niechęci Niemców do sprzedaży dóbr w Gdańsku Polakom, wykupy na tym terenie realizowane były przez Polaków-Kaszubów mających niemiecko brzmiące nazwiska. 14 marca 1924 roku Rada Ligi Narodów przyznała Polsce teren na półwyspie Westerplatte, usytuowany naprzeciw przedmieścia Nowy Port.

31 października 1925 roku, obszar ten został przekazany Polsce w bezterminowe i bezpłatne użytkowanie. Następnie, 7 grudnia 1925 roku, Liga Narodów zezwoliła Polsce na utrzymanie straży wojskowej na Westerplatte. Już 18 stycznia 1926 roku, o godzinie 14:00, na trałowcu ORP Mewa przybył pierwszy oddział, a od tego momentu rozpoczęło się pełnienie służby wartowniczej.

W latach 1926–1939 działała na tym terenie Wojskowa Składnica Tranzytowa, będąca kluczowym punktem w strukturze obronnej.

II wojna światowa

25 sierpnia 1939 roku do Gdańska przybył niemiecki pancernik szkolny „Schleswig-Holstein” pod pretekstem kurtuazyjnej wizyty, co w rzeczywistości miało na celu przygotowanie ataku na Westerplatte. Dni od 1 do 7 września 1939 roku przyniosły intensywne walki, podczas których garnizon, dowodzony przez mjr. Henryka Sucharskiego, stawiał zdecydowany opór znacznie przeważającym siłom wroga. Po kapitulacji 10 października 1939 roku, hitlerowcy przetransportowali na Westerplatte polskich więźniów, aby uporządkować teren po walkach.

W marcu 1940 roku na obszarze Westerplatte utworzono podobóz obozu koncentracyjnego w Stutthofie, a jego komendantami byli SS-Hauptsturmführer Franz Christoffel i inni.

Zaraz po wojnie, w 1946 roku, rozpoczęto prace rozminowania terenu. W miejscu Wartowni nr 5 powstał krzyż oraz tablica upamiętniająca poległych, co nadało temu miejscu znaczenie symboliczne. Na dodatek, w budynku koszar zniszczono niewybuchy, co przyczyniło się do znacznych zniszczeń.

Po II wojnie światowej

9 października 1966 roku odsłonięto Pomnik Obrońców Wybrzeża autorstwa prof. Adama Haupta, który w swej formie przypomina bagnet wbity w ziemię. W trakcie modernizacji, znaczną część ruin koszar zburzono, a w 1967 roku przesunięto na szynach całkowicie Wartownię nr 1.

12 czerwca 1987 roku odbyło się na Westerplatte spotkanie papieża Jana Pawła II z westerplatczykami oraz młodzieżą. W maju 2011 roku, podczas budowy Trasy Sucharskiego, odkryto nieznany betonowy falochron, który był oddalony od brzegu o kilkadziesiąt metrów.

Na Westerplatte stacjonują też jednostki Wojska Polskiego. W 2019 roku uchwalono ustawę, która ma na celu budowę nowego Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 do roku 2026, dotyczącego odbudowy licznych budowli oraz tworzenia stałej wystawy.

15 grudnia 2020 roku wojewoda pomorski wydał zgodę na rozpoczęcie budowy Muzeum, a decyzja ta ma rygor natychmiastowej wykonalności. 4 listopada 2022 roku, zorganizowano uroczystości pogrzebowe obrońców Westerplatte, gdzie pochowano jednego z dowódców, majora Henryka Sucharskiego. Było to wydarzenie, które wzbudziło wielkie zainteresowanie oraz refleksję nad historią tego ważnego miejsca.

Obiekty

W obszarze Westerplatte znaleźć można szereg istotnych obiektów, które stanowią ważne elementy historii tego miejsca. Do najważniejszych z nich należy Pomnik Obrońców Wybrzeża, który symbolizuje walkę i poświęcenie tych, którzy bronili polskiej granicy.

Niezwykle ważnym punktem jest także Cmentarzyk Poległych Obrońców Westerplatte, który przypomina o ofiarach tamtych tragicznych wydarzeń. Poza tym, zachowane wartownie, takie jak Wartownia nr 1 oraz Wartownia nr 3, Plącówka Fort i Plącówka Elektrownia, tworzą unikalny zespół architektoniczny, który był świadkiem wielu historycznych momentów.

Nie można zapomnieć o koszarach, które były kluczowym miejscem dla żołnierzy obrony, oraz o pomniku z napisem „Nigdy więcej wojny!”, który jest wyrazem dążenia do pokoju. W okolicy znajduje się również Terminal promowy Westerplatte, będący ważnym punktem komunikacyjnym regionu.

Inne istotne elementy to Kaszubski Dywizjon Straży Granicznej, punkt obserwacyjny 25 baterii artylerii stałej z lat 50. XX wieku oraz pętla autobusowa, które wspólnie podkreślają znaczenie Westerplatte w kontekście obronności kraju. Na ziemi tego historycznego terenu znajduje się także Jednostka Wojskowa GROM – Zespół Bojowy „B”, pełniący funkcje związane z obronnością współczesnego państwa.

Westerplatte w kulturze

Westerplatte ma znaczące miejsce w polskiej kulturze, wyrażając się w różnorodnych formach artystycznych i literackich.

• Wiersz autorstwa Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego zatytułowany „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte” podkreśla heroizm i pamięć o żołnierzach,
• Film fabularny Stanisława Różewicza „Westerplatte” z 1967 roku ukazuje dramatyczne wydarzenia z września 1939,
• Film fabularny Pawła Chochlewa „Tajemnica Westerplatte” z 2013 eksploruje mniej znane aspekty obrony,
• Film dokumentalny poświęcony zlotowi obrońców Westerplatte, który odbył się w 1988 roku w Gdańsku, z udziałem 30 westerplatczyków, dokumentuje ich wspomnienia,
• „Lwy Westerplatte” to film dokumentalny stworzony przez Krzysztofa Pulkowskiego z 1997 roku, który zbiera relacje świadków tego historycznego momentu,
• Książka Melchiora Wańkowicza zatytułowana „Westerplatte” wydana w 1959 roku jest cennym źródłem wiedzy o tej fortecy,
• Paradokumentalny komiks wojenny „Westerplatte: Załoga śmierci” autorstwa Mariusza Wójtowicz-Podhorskiego i Krzysztofa Wyrzykowskiego dostarcza wizji tej bitwy w oryginalnej formie,
• Książka Zbigniewa Flisowskiego „Tu na Westerplatte” z 1969 roku przypomina o nieprzemijalnej historii tego miejsca,
• Książka Rafała Witkowskiego „Westerplatte. Historia i dzień dzisiejszy” z 1977 roku dostarcza analizy wydarzeń w szerszym kontekście,
• Książka Mariusza Borowiaka „Westerplatte – w obronie prawdy” z 2000 roku stara się wyjaśnić mitologię tego miejsca,
• Monografia Mariusza Wójtowicza-Podhorskiego zatytułowana „Westerplatte 1939. Prawdziwa historia” z 2009 roku jest rzetelnym dokumentem tego, co naprawdę miało miejsce,
• Utwór muzyczny Anny German „Pieśń O Żołnierzach Z Westerplatte” z kompilacyjnej płyty CD pt. „Moja Ojczyzna” wydanej w 2017 roku jest hołdem oddanym westerplatczykom, który również wykorzystano w filmie „Prom” z 1970 roku,
• Utwór muzyczny formacji Tormentia „Żołnierz Westerplatte” z płyty „Krew za Krew” z 2009 roku podkreśla znaczenie tej postaci,
• Również raper Emace w swojej twórczości, w zbiorze piosenek PNKB, czyli „Patriotyzm Na Kradzionym Bicie”, stworzył utwór „PNKB – Żołnierzom Westerplatte” w 2011 roku,
• Książka Jacka Komudy „Westerplatte” z 2019 roku dopełnia tę bogatą mozaikę kulturowych odniesień do Westerplatte.

Dojazd

W dostępie do Westerplatte, istnieje wiele wygodnych sposobów transportu, które umożliwiają dotarcie do tego historycznego miejsca. Z centrum Gdańska, można skorzystać z transportu publicznego, który zapewnia komfortowe połączenia.

W szczególności, dostępne są autobusy komunikacji miejskiej, które obsługują następujące linie: nr 106, 138 oraz sezonowa 606. Dodatkowo, atrakcyjną opcją są tramwaje wodne, które kursują na linii F5, oferując malowniczy widok na okoliczne tereny.

---

Oceń: Westerplatte

---