Cmentarz na Zaspie

---

Historia

Cmentarz, który został założony 11 lutego 1895 roku, powstał na obszarze głównie związanym z wsią Zaspa, znajdującą się w ówczesnym powiecie Danziger Höhe. Miejsce to, usytuowane przy drodze łączącej Wrzeszcz z Brzeźnem (obecnie ulica Bolesława Chrobrego), miało na celu zapewnienie pochówku głównie ubogiej ludności Gdańska i okolic. Wśród spoczywających tam osób znajdowali się m.in. zmarli w przytułkach, samobójcy, więźniowie, a także żołnierze niższych rang, których rodziny nie były zainteresowane pokryciem kosztów ostatniej posługi. Nie można pominąć również jeńców wojennych różnych narodowości, takich jak Rosjanie, Rumuni, Francuzi, Brytyjczycy i Włosi, którzy zmarli w czasie I wojny światowej, a ich szczątki częściowo ekshumowano w latach 1925 i 1929.

Wraz z otwarciem krematorium w Wrzeszczu w 1914 roku, powszechną praktyką stały się pochówki prochów w urnach. Po 4 września 1939 roku, w obliczu tragicznych wydarzeń II wojny światowej, na cmentarzu zaczęto grzebać zwłoki więźniów z obozu Stutthof oraz ofiary innych miejsc kaźni. Pochówki te miały miejsce aż do uruchomienia obozowego krematorium 10 września 1942 roku. W latach 1944–1945 na Zaspie chowano również więźniów zmarłych w podobozach znajdujących się na Przeróbce i w Kokoszkach. Według różnych szacunków liczba ofiar narodowego socjalizmu, które znalazły tam miejsce spoczynku, waha się od 6000 do 14000.

Po zakończeniu wojny, cmentarz stał się ważnym miejscem pamięci narodowej. W 1951 roku teren został starannie uporządkowany i podzielony na 55 kwater, przy tym zlikwidowano wcześniejsze nagrobki, zamieniając je w mogiły zbiorowe. Na cmentarz przeniesiono również szczątki wybitnych osób, ekshumowanych z różnych lokalizacji, w tym kolejarzy oraz celników zamordowanych 1 września 1939 roku w Szymankowie oraz ofiary zbiorowych egzekucji w lesie koło Stutthofu. Pochowano tu także niektóre osoby, które zmarły po wojnie, a które były związane z martyrologią Polaków w latach 1939–1945. Choć oficjalnie cmentarz zamknięto w 1956 roku, to jeszcze po tej dacie odbył się pogrzeb Piotra Budera, członka załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, który zmarł 2 września 1957 roku.

Rok 1960 przyniósł ustawienie 296 symbolicznych nagrobków – płyt z lastriko, z marmurowymi tabliczkami epitafijnymi. Dzięki staraniom środowisk kombatanckich w 1985 roku obiekt zyskał status cmentarza-pomnika. Około 1987 roku przeprowadzono nową aranżację, zgodnie z projektem rzeźbiarza Wiktora Tołkina, która obejmowała ustawienie umownych betonowych nagrobków oraz wykonanie nowego ogrodzenia.

W dniu 4 kwietnia 1992 roku przeniesiono na cmentarz i uroczyście pochowano 38 Obrońców Poczty Polskiej, którzy zostali rozstrzelani 5 października 1939 roku w pobliżu. Ich szczątki odkryto później, w 1991 roku, podczas prac ziemnych przy dawnej strzelnicy na Zaspie, w rejonie ulicy Burzyńskiego. Wśród najbardziej znanych osób, które spoczywają na Zaspie, znajdują się księża Bronisław Komorowski, Marian Górecki oraz Franciszek Rogaczewski. Wszyscy oni zostali beatyfikowani w 1999 roku przez Jana Pawła II. Dodatkowo, wspomnieć należy ks. Feliksa Bolta, Antoniego Lendzion, Konrada Guderskiego, kmdra Tadeusza Ziółkowskiego oraz Alfa Liczmańskiego, jak również inne osoby związane z historią cmentarza.

Cmentarz na Zaspie zyskał również miejsce w literaturze, zwłaszcza dzięki twórczości Güntera Grassa, którego powieść „Blaszany bębenek” ma kilka epizodów rozgrywających się w tej lokalizacji.

Z tego powodu, temat cmentarza jest ważnym punktem odniesienia w kontekście historii Gdańska i pamięci narodowej.

---

Oceń: Cmentarz na Zaspie

---