Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

---

Cele i działalność

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku pełni niezwykle istotną rolę w upowszechnianiu wiedzy na temat jednego z najtragiczniejszych okresów w historii ludzkości.

Jego głównym celem jest ukazywanie polskiej perspektywy w kontekście tej globalnej katastrofy, a także kultywowanie pamięci o ofiarach totalitarnych reżimów oraz bohaterach, którzy walczyli o wolność różnych narodów.

Muzeum realizuje swoje zadania poprzez różnorodne działania, które można określić jako:

• organizacja wystaw,
• prowadzenie badań naukowych,
• działalność edukacyjna.

Te inicjatywy mają na celu promowanie Polski jako kraju, który pełni rolę „strażnika pamięci” o latach 1939–1945, celebrując jednocześnie wartość wolności oraz obywatelskich postaw.

Historia muzeum

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku ma swoją historię, która rozpoczęła się 1 września 2008 roku. Tego dnia Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił jego powołanie pod nazwą Muzeum Westerplatte w Gdańsku. PremierDonald Tusk powołał prof. dra hab. Pawła Machcewicza na stanowisko pełnomocnika odpowiedzialnego za stworzenie muzeum. Obok niego w zespole znalazł się także dr hab. Piotr M. Majewski, związany z Uniwersytetem Warszawskim, oraz dr Janusz Marszalec, który przed tym pełnił funkcję naczelnika Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej w Gdańsku.

Celem zespołu była praca nad koncepcją programową Muzeum II Wojny Światowej, która została zaprezentowana publicznie 6 października 2008 roku w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów podczas otwartej dyskusji z udziałem historyków i specjalistów w tej dziedzinie. Materiały z tej dyskusji oraz tekst samej koncepcji opublikowano, co pozwala na ich dostępność na stronie internetowej muzeum.

W trakcie prac nad koncepcją, muzea współpracowały ze znanymi ekspertami, takimi jak Norman Davies, Timothy Snyder, Tomasz Szarota, Włodzimierz Borodziej oraz Jerzy Wojciech Borejsza.

26 listopada 2008 roku minister Bogdan Zdrojewski ogłosił zmianę nazwy instytucji kultury z Muzeum Westerplatte na Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, wyznaczając jednocześnie zakres jego zadań, który obejmował gromadzenie zbiorów, ich ochronę oraz działalność edukacyjną oraz wystawienniczą.

W dniu 15 kwietnia 2016 roku minister Piotr Gliński zapowiedział plan połączenia Muzeum II Wojny Światowej z Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, co było wynikiem niekorzystnych recenzji dotyczących Wystawy Głównej, przygotowanych przez Jana Żaryna, Piotra Semki oraz Piotra Niwińskiego.

Decyzja o połączeniu była jednak sporna. W 2016 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku zablokował te plany, uznając je za nieprawomocne. W styczniu 2017 r. Naczelny Sąd Administracyjny odrzucił zażalenie, a po kilkumiesięcznych zawirowaniach, 23 marca muzeum zostało ponownie otwarte dla zwiedzających.

6 kwietnia 2017 r. na stanowisko p.o. dyrektora połączonych placówek został wyznaczony dr Karol Nawrocki. W 2019 roku przed muzeum odsłonięto pomnik Witolda Pileckiego, a 20 października 2020 roku miało miejsce inauguracyjne posiedzenie Młodzieżowej Rady Muzeum II Wojny Światowej, która składa się z 14 radnych, w tym przewodniczącego Mikołaja Sobańskiego-Jóźwiaka.

Kierownictwo

W Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku kierownictwo odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu działalności tej ważnej instytucji. W kolejnych latach organizacja była kierowana przez różnych dyrektorów, z których każdy wniósł coś szczególnego do funkcjonowania muzeum.

• Paweł Machcewicz, pełnił rolę dyrektora od 28 listopada 2008 roku do 6 kwietnia 2017 roku,
• Karol Nawrocki, następnie objął stanowisko od 19 października 2017 do 23 lipca 2021 jako pełniący obowiązki od 6 kwietnia 2017 roku,
• Grzegorz Berendt, który pełnił funcję dyrektora od 21 lipca 2022 roku, z obowiązkami od 23 lipca 2021 roku,
• Rafał Wnuk, który objął obowiązki od 1 kwietnia 2024 roku.

Co więcej, zespół wicedyrektorów również znacząco współtworzył zarządzanie muzeum. Wśród nich byli:

• Piotr M. Majewski, wicedyrektor od 1 czerwca 2009 do 6 kwietnia 2017 roku,
• Tomasz Gliniecki, wicedyrektor od 1 czerwca 2017 roku,
• Przemysław Kowalczuk, również od 1 czerwca 2017 roku,
• Julia Olechno, która pełniła swoje obowiązki od 2017 roku,
• Grzegorz Berendt, który działał jako wicedyrektor od 4 maja 2017 do 21 lipca 2022 roku,
• Tomasz Szturo, pełniący obowiązki od 2018 roku,
• Waldemar Szulc, który był wicedyrektorem do listopada 2023 roku,
• Marek Szymaniak, pełniący funkcję od 1 października 2021 do 13 listopada 2023,
• Janusz Marszalec, współdziałający od 1 grudnia 2008 do 6 kwietnia 2017 oraz od 2 kwietnia 2024,
• Ewa Lidzbarska-Kreft, która objęła stanowisko od 2 kwietnia 2024 roku,
• Mateusz Jasik, który rozpoczął swoją pracę w 2024 roku.

Struktura

W Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku działa wiele różnych sekcji, które skupiają się na różnorodnych aspektach działalności placówki.

W skład tych sekcji wchodzą:

• dział Zbiorów,
• dział Archeologiczny,
• dział Wystaw,
• dział Naukowo-Edukacyjny,
• dział Kontaktów Międzynarodowych,
• dział Wydarzeń Kulturalnych,
• dział Dokumentacji Filmowej,
• dział Komunikacji i Promocji,
• dział Marketingu i Sprzedaży,
• dział Prawno-Administracyjny,
• dział Bezpieczeństwa,
• dział Finansowy,
• dział Techniczno-Inwestycyjny,
• Biblioteka,
• Biuro Dyrektora.

Siedziba muzeum

Od początku lutego 2009 roku siedziba Muzeum II Wojny Światowej znajduje się w ciągu kamienic przy ul. Długiej 81/83 w Gdańsku. Ta lokalizacja miała charakter tymczasowy i miała spełniać swoje zadania do 2014 roku, kiedy to planowano oddanie do użytku nowoczesnego budynku muzealnego, który miał być zbudowany przy ul. Wałowej, na terenie historycznej Wiadrowni oraz w sąsiedztwie byłej pętli autobusowej. Nowa siedziba miała się znajdować u zbiegu Kanału Raduni i Motławy, nieopodal historycznego budynku Poczty Polskiej, który odegrał ważną rolę na początku II wojny światowej.

W roku 2009 zorganizowano konkurs, w którym stworzono wizualizację wystawy głównej, zgodną z koncepcją programową muzeum. Najlepszy projekt otrzymał nagrodę główną w wysokości 50 tys. euro, a całkowita pula nagród wyniosła 100 tys. euro. Następnym krokiem w tworzeniu Muzeum II Wojny Światowej było przeprowadzenie międzynarodowego konkursu architektonicznego, który miał na celu zaprojektowanie budynku muzealnego przy ul. Wałowej. Projekt miał być funkcjonalnie dostosowany do potrzeb wystaw głównych, jak i czasowych oraz edukacyjnych i archiwalnych. W 2010 roku wybrano projekt studia architektonicznego „Kwadrat” z Gdyni, który zdobył pierwszą nagrodę.

Budynek muzeum zajmuje powierzchnię około 23 tys. m kw., a wystawa główna, jedna z największych na świecie wśród muzeów historycznych, zajmuje przestrzeń 5 tys. m². Na terenie przeznaczonym dla muzeum przeprowadzono również prace archeologiczne, które obejmowały obszar wynoszący 1,7 ha.

Muzeum II Wojny Światowej powstawało w głębokim na kilkanaście metrów suchym wykopie, znanym też jako „wanna”. Realizacja tego projektu przez firmę Soletanche Polska zakończyła się z opóźnieniem dopiero w sierpniu 2014 roku, co wiązało się z wydatkami rzędu 95 mln zł. Planowane terminy zakończenia prac były wielokrotnie przesuwane – początkowo na przełom kwietnia i maja 2013 roku, następnie na luty 2014 i maj 2014 roku. Budowę samego muzeum zlecono konsorcjum firm Warbud i Hochtief, a całkowity koszt wyniósł 249,9 mln zł. Wszystkie środki finansowe na ten cel pochodziły z Ministerstwa Kultury.

W kwietniu 2015 roku Rada Ministrów zdecydowała o przesunięciu terminu zakończenia budowy na 2016 rok oraz o zwiększeniu budżetu na ten projekt do 448,9 mln zł. Zakończenie prac budowlanych przewidziano na lato 2016 roku. Z nowej placówki, w której znajduje się przeszklona wieża o wysokości 40,51 m, rozciąga się wspaniały widok na panoramę Gdańska. Jedna ze ścian wieży jest nachylona pod kątem 56 stopni względem ziemi.

Budynek muzeum został oficjalnie otwarty w marcu 2017 roku. W ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy jego działalności, od 23 marca do 27 grudnia tego samego roku, muzeum odwiedziło 413 812 osób. Z kolei już 24 listopada 2018 roku liczba zwiedzających przekroczyła milion.

Rada muzeum

Przy Muzeum II Wojny Światowej istniała Rada Muzeum, która przed jego połączeniem z inną instytucją odpowiadała za kontrolę nad wypełnianiem zadań przez muzeum, zarówno wobec zbiorów, jak i społeczeństwa. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego miał prawo powoływać i odwoływać jej członków. Rada została zainaugurowana w Warszawie, w Ministerstwie Kultury, 30 kwietnia 2009 roku.

W skład Rady Muzeum II Wojny Światowej I kadencji (2009–2013) weszli:

• Andrzej Przewoźnik – historyk, sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, który objął funkcję przewodniczącego Rady Muzeum II Wojny Światowej,
• Czesław Cywiński – prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy AK,
• dr Piotr Cywiński – dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau,
• dr hab. Bogdan Chrzanowski – profesor Uniwersytetu Gdańskiego i pracownik Państwowego Muzeum Stutthof w Sztutowie,
• dr Jarosław Krawczyk – redaktor naczelny Magazynu Historycznego „Mówią Wieki”,
• prof. dr hab. Krzysztof Mikulski – prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego,
• prof. dr hab. Zdzisław Najder – historyk literatury i opozycjonista w czasach PRL, były dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa,
• Jacek Taylor – adwokat, obrońca w procesach politycznych,
• Dorota Zawacka-Wakarecy – Prezes Fundacji „Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek” w Toruniu.

Tragicznie zginęli członkowie Rady, Czesław Cywiński i Andrzej Przewoźnik, 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie smoleńskiej, będąc częścią delegacji, która udawała się na obchody 70. rocznicy Zbrodni Katyńskiej. Na ich miejsca, w listopadzie 2010 roku, powołano:

• prof. Jack Lohman – historyk sztuki i architekt, dyrektor Museum of London,
• ppłk Tadeusz Filipkowski – filolog polski i były żołnierz AK.

8 grudnia 2010 roku na przewodniczącego Rady Muzeum wybrano Bogdana Chrzanowskiego. W 2012 roku stworzono Radę Powierniczą Muzeum, która rozpoczęła działalność 24 maja 2012 roku. W skład tej Rady na kadencję 2012-2017 weszli:

• Bogdan Chrzanowski – przewodniczący (ponownie),
• powracający członkowie: Piotr Cywiński, Tadeusz Filipkowski, Jarosław Krawczyk, Jack Lohman, Krzysztof Mikulski, Zdzisław Najder, Jacek Taylor, Dorota Zawacka-Wakarecy,
• nowi członkowie: Grzegorz Fortuna – główny doradca Prezesa Rady Ministrów oraz Jacek Miler.

Po związaniu się obu placówek w 2017 roku, 7 lutego 2018 roku wicepremier i minister kulturyPiotr Gliński powołał pierwszą kadencję nowopowstałej instytucji Rady (2018–2022):

• prof. dr hab. Tadeusz Wolsza – Przewodniczący,
• prof. nadzw. dr hab. Jacek Friedrich – Zastępca Przewodniczącego,
• prof. Jerzy Grzywacz,
• prof. dr hab. Mirosław Golon,
• prof. nadzw. dr hab. Sławomir Cenckiewicz,
• prof. dr Marek Chodakiewicz,
• prof. nadzw. dr hab. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska,
• dr Ewa Kowalska,
• dr Karol Nawrocki,
• prof. nadzw. dr hab. Bogdan Musiał,
• prof. nadzw. dr hab. Piotr Majewski,
• prof. nadzw. dr hab. Piotr Niwiński,
• Piotr Semka,
• prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Wawer,
• ks. dr Jarosław Wąsowicz,
• prof. dr hab. Jan Żaryn,
• Maciej Buczkowski.

W kadencji Rady Muzeum na lata 2022-2024 znajdują się:

• prof. dr hab. Tadeusz Wolsza – Przewodniczący,
• dr hab. Jacek Friedrich – Zastępca Przewodniczącego,
• Maciej Buczkowski,
• dr hab. Sławomir Cenckiewicz,
• prof. nadzw. dr hab. Piotr Majewski,
• dr hab. inż. Witold Mędykowski,
• dr Karol Nawrocki,
• dr hab. Piotr Niwiński,
• dr Violetta Rezler-Wasielewska,
• dr Jarosław Sellin,
• Piotr Semka,
• Albert Stankowski,
• dr hab. Przemysław Różański,
• ks. dr Jarosław Wąsowicz.

W lipcu 2024 roku powołano nową Radę Muzeum, w skład której wchodzą:

• Maciej Buczkowski,
• prof. dr hab. Grzegorz Motyka,
• prof. dr hab. Cezary Obracht-Prondzyński,
• dr hab. Waldemar Ossowski,
• dr Piotr Cywiński,
• Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska,
• prof. dr hab. Barbara Engelking,
• dr Violetta Rezler-Wasielewska,
• prof. dr hab. Paweł Machcewicz,
• dr hab. Ewa Manikowska,
• dr hab. Piotr M. Majewski,
• dr hab. Joanna Wawrzyniak,
• dr Marek Radziwon,
• Jacek Taylor.

Młodzieżowa Rada

Młodzieżowa Rada Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku odgrywa kluczową rolę doradczą, umożliwiając młodym ludziom wpływ na rozwój oraz formę muzeum. W jej skład wchodzi 14 radnych – 7 osób wybranych spośród uczniów i wolontariuszy wspierających Muzeum oraz 7 reprezentantów wyłonionych w drodze konkursowej.

Radni mają szansę na aktywny udział w wydarzeniach organizowanych przez Muzeum, co wpływa na ich zaangażowanie oraz wzbogaca ofertę instytucji. Ponadto, młodzież może zgłaszać swoje wnioski i opinie dotyczące aktualnych działań oraz inicjatyw muzealnych.

Odbiór wystawy głównej

W momencie, gdy Muzeum II Wojny Światowej zakończyło realizację Wystawy Głównej, zaczęło być obiektem zróżnicowanych ocen ze strony licznych środowisk i krytyków. Anna Dobrowolska w magazynie „Kontakt” zwróciła uwagę na przemyślany wybór narracji przez kuratorów, które kładły nacisk na szczególne cierpienie Polaków w trakcie konfliktu zbrojnego.

Publicysta Waldemar Kumór z „Newsweeka” skonstatował, że „w nowoczesny i wciągający sposób kuratorzy wystawy przedstawili historię wojny – nie tylko z perspektywy Polski”. Znane nazwisko wśród amerykańskich historyków, Timothy Snyder, odmienił sposób myślenia o wojnie, twierdząc, że „narracja wystawy w Gdańsku całkowicie zmienia sposób postrzegania wojny”.

Nie brakowało jednak również głosów krytycznych dotyczących wspomnianej wystawy. Konserwatywny historyk Jan Żaryn przyznał, że „wynikła z tego spora ilość dobrych rozwiązań, które warto zauważyć”, jednocześnie wskazując na niepokojące sugestie, które sugerowały, iż katolicy na szeroką skalę kolaborowali z nazistami. Z kolei, z lewicowej perspektywy, Kornelia Sobczak krytykowała wystawę za wskazany chaos inscenizacyjny oraz zbyt małe skupienie się na życiu codziennym ludności cywilnej. Podkreśliła również, że przedstawione przyczyny wybuchu wojny zostały opisane w sposób pobieżny, a symetryzm związany z porównywaniem totalitaryzmów radzieckiego i nazistowskiego wydaje się nieodpowiedni. Zaniepokojona była również drastycznymi zmianami, jakie zaszły w treści wystawy od końca 2017 roku.

Pojawiła się także kontrowersja dotycząca czołgu Sherman Firefly, który został umieszczony na wystawie stałej. Po remoncie w Poznaniu czołg był w stanie poruszać się o własnych siłach, chociaż nie na oryginalnej jednostce napędowej. W chwili obecnej pojazd znajduje się w podziemiach muzeum i nie bierze udziału w pokazach dynamicznych, ponieważ wymontowano jego silnik. Władze placówki jednak zapewniają, że w przyszłości zrealizowane zostaną plany przebudowy budynku, aby umożliwić pokazanie czołgu na zewnątrz.

W nocy z 24 na 25 czerwca 2024 roku z wystawy usunięto materiały dotyczące bohaterów II wojny światowej, w tym rotmistrza Witolda Pileckiego oraz rodziny Ulmów, a także św. Maksymiliana Marii Kolbe, co wzbudziło niezadowolenie w różnych kręgach. Ta decyzja wywołała żywą dyskusję w mediach. Ostatecznie muzeum ogłosiło, że Maksymilian Kolbe oraz rodzina Ulmów zostaną włączeni z powrotem do wystawy stałej, jednocześnie zapewniając, że „nie będą powielać nieścisłości i błędów z usuniętych ekspozycji”.

Placówka zdementowała również twierdzenia o zniknięciu z wystawy fragmentu dotyczącego Witolda Pileckiego. Jak uściślił w wywiadzie dla portalu Interia tymczasowy dyrektor muzeum, Rafał Wnuk, Pilecki „zawsze był, jest i będzie obecny, tylko w innym miejscu niż ustawił go poprzedni dyrektor Karol Nawrocki. Pilecki był na oryginalnej ekspozycji, jednak przedstawiony jako autor raportu w pasiaku obozowym, a nie jako piękny przedwojenny oficer. Mamy również dużą zewnętrzną wystawę poświęconą Pileckiemu, którą każdy może odwiedzić. Przed muzeum stoi także jego pomnik, który zawsze będzie tam obecny.”

Wystawy czasowe

Muzeum dysponuje nowoczesną przestrzenią wystaw czasowych, której powierzchnia wynosi aż 1000 m². Od dnia otwarcia w 2017 roku, miało miejsce wiele różnorodnych ekspozycji, które wzbogaciły ofertę muzeum. Wśród zaprezentowanych wystaw znalazły się:

• „Westerplatte w 7 odsłonach”,
• „Wojsko Polskie w obiektywie Henryka Poddębskiego”,
• „Adwokaci w służbie Ojczyźnie”,
• „Milion zza oceanu. Amerykanie polskiego pochodzenia w Armii USA w czasie drugiej wojny światowej”,
• „Dziedzictwo utracone” – ekspozycja oparta na koncepcji slow muzeum,
• „Walka i cierpienie. Obywatele polscy podczas II wojny światowej”.

---

Oceń: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

---