Brętowo

---

Toponimia

Do roku 1945 w użyciu znajdowała się niemiecka nazwa Brentau, która została zastąpiona obecną wersją administracyjną dnia 12 listopada 1946. Nazwa dzielnicy wywodzi się od miejscowości Brętowo, położonej na terenie obecnego osiedla Niedźwiednik.

Warto jednak zauważyć, że termin dzielnica nie jest powszechnie stosowany, a zamiast tego częściej posługujemy się nazwami składowych osiedli, takich jak Matemblewo oraz Niedźwiednik.

Warunki naturalne

Brętowo to malownicza dzielnica, położona w mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego, często nazywanego Pojezierzem Kartuskim. Obszar ten charakteryzuje się morenowymi wzgórzami, które dominuje w krajobrazie, jednak brakuje tu klasycznych jezior, jak to bywa w typowych pojezierzach.

Wzgórza te są w dużej mierze zalesione, a lasy, które je porastają, są integralną częścią Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego na podstawie Uchwały Nr XVI/89/79 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 3 maja 1979. Park ten chroni wiele cennych ekosystemów oraz rzadkich gatunków roślin i zwierząt.

W obrębie parku znajduje się również Rezerwat przyrody Wąwóz Huzarów, który jest znany z zachowanej w nim kwaśnej buczyny, typowej dla Lasów Oliwskich. Można tam spotkać rzadkie gatunki roślin, w tym podrzeń żebrowiec.

Na terenie dzielnicy znajdują się także interesujące wzniesienia, takie jak Góra Matemblewska, która osiąga wysokość 160,3 m n.p.m., oraz wzniesienie Cieniawa, które ma wysokość 110,6 m n.p.m. Oba te punkty stanowią doskonałe miejsca na piesze wędrówki oraz obcowanie z naturą.

Granice dzielnicy

Brętowo położone jest w Gdańsku i otoczone jest innymi dzielnicami, co tworzy zróżnicowane granice. Granice tej dzielnicy od północy sąsiadują z Oliwą oraz z VII Dworem, natomiast od wschodu z Wrzeszczem Górnym. Od strony południowej graniczy z Piecki-Migowo oraz z obszarem Jasienia, a zachodnią granicę wyznacza Matarnię. Większość granic przebiega przez tereny leśne, co utrudnia ich wyraźne oznaczenie w terenie. Zwykle granice te zostały określone na podstawie zakończenia zwartej zabudowy po jednej stronie granicy.

Granica z VII Dworem jest pięcioma trudnościami, a jej lokalizacja w terenie jest skomplikowana. Rozpoczyna się przy trójstyku z Wrzeszczem Górnym, w pobliżu, gdzie przecinają się linie końca działek ulicy Słowackiego oraz dawną linią kolejową Wrzeszcz-Stara Piła. Następnie wiedzie przez las, tworząc dwa odcinki w kierunku wnętrza VII Dworu, odcinając tym samym zabudowę osiedla Niedźwiednik (usytuowanego w granicach Brętowa) od lasów po stronie VII Dworu. Dalsza część granicy położona jest w Lasach Oliwskich. Trójstyk z Oliwą znajduje się w przybliżeniu na tej samej szerokości geograficznej, co zachodni wjazd z ulicy Słowackiego do Matemblewa oraz na długości najbardziej wysuniętego punktu granicy zabudowań Niedźwiednika.

Granica z Jasieniem jest wyjątkowo skomplikowana do wyznaczenia, gdyż porusza się w całości przez tereny niezabudowane, a jej przebieg powiązany jest z historyczną granicą Gdańska. Leży ona w połowie drogi pomiędzy osiedlami Nowiec (Brętowo) a Kiełpinek (Jasień).

Granica z Matarnią jest jedną z najłatwiejszych do precyzyjnego wyznaczenia znalezieniem w terenie, gdyż przebiega wzdłuż krańców Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.

Granica z Oliwą biegnie w całości przez tereny leśne, jej początek oznaczony jest trójstykiem z VII Dworem, a kończy się na trójstyku z Matarnią, w rogu osiedla Złota Karczma.

Granica z Wrzeszczem Górnym jest stosunkowo łatwa do odnalezienia w terenie, ponieważ przebiega zgodnie z granicami osiedli Brętowa, prowadząc nasypem kolejowym.

Zabudowa

Zabudowa tej dzielnicy charakteryzuje się różnorodnością, ponieważ osiedla w Brętowie powstały w różnych okresach historycznych. Można tutaj odnaleźć bogaty zestaw architektoniczny, który obejmuje zarówno nowoczesne bloki mieszkalne z prefabrykatów na osiedlu Niedźwiednik, jak i tradycyjne domy jednorodzinne usytuowane na Matemblewie.

Zabytki

• linie niemieckich okopów rozciągające się na sąsiadujących wzgórzach,
• Bycze Wzgórze, które skrywa ślady prasłowiańskiej osady (obecnie teren blisko ogrodzenia Szpitala Psychiatrycznego),
• znajdujące się w Lasach Oliwskich Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej,
• połamane koło młyńskie z majątku Lipnik (zlokalizowane w lesie niedaleko osiedla Niedźwiednik),
• Cmentarz Brętowski, który administracyjnie leży na terenie Wrzeszcza Górnego).

Do roku 2013 można było znaleźć resztki linii kolejowej łączącej Wrzeszcz z Kokoszkami. Wśród pozostałości były przyczółki wiaduktu nad ulicą Słowackiego oraz wiadukt nad ulicą Ogrodową, a także fragmenty dawnego przystanku kolejowego Brentau. Ostatecznie, te historyczne elementy zostały zlikwidowane, a w ich miejscu zrealizowano nowe inwestycje dla Pomorskiej Kolei Metropolitalnej.

Historia

do 1933

W pierwszej połowie XIV wieku osadnicy z zakonu cystersów utworzyli wieś Strzyżę, zlokalizowaną w pobliżu zbiegu ul. Słowackiego oraz al. Grunwaldzkiej. To tam, w roku 1342, po raz pierwszy wzmiankowana była osada Nowiec. Fokusem Strzyży była cała dolina górnego biegu potoku o tej samej nazwie. Około roku 1600 z tej wsi wyodrębniła się osada Brętowo, zlokalizowana w rejonie obecnych ulic Potokowej i Słowackiego (1602 – potok Bringenthue).

Utworzenie Brętowa było rezultatem rozwoju gospodarczego tego obszaru. Rzeka Strzyża stała się miejscem budowy różnych urządzeń wodnych, które napędzały młyny oraz kuźnice. Na przełomie XVI i XVII wieku pojawiło się w sumie sześć tych obiektów. Były one dzierżawione przez patrycjuszy gdańskich, którzy wznosili obok nich letnie rezydencje dla swoich rodzin.

W roku 1625 w Brętowie istniała kuźnica żelaza, młyn prochowy, dwór oraz grunty. Natomiast w 1737 roku wieś ta funkcjonowała z kuźnicą miedzi, młynem i karczmą, będącą w posiadaniu klasztoru oliwskiego.

Od XVIII wieku miejsce to stało się także istotnym punktem pielgrzymkowym, ponieważ w Santuarium Matki Bożej Brzemiennej w Gdańsku Matemblewie czczona jest Matka Boża Brzemienna. W tamtym czasie tereny te były niezamieszkane. Przypuszcza się, że cystersi utworzyli tutaj sanktuarium w drugiej połowie XVIII wieku.

Na przełomie XIX wieku zrealizowano również budowę szosy z Wrzeszcza do Matarni oraz Rębiechowa, która obecnie przyjmuje nazwę ul. Słowackiego.

W 1904 roku utworzono cmentarz katolicki, administrowany przez katolicką parafię Serca Jezusowego z Wrzeszcza. W 1914 roku zapoczątkowano działalność przystanku Brentau na trasie łączącej Wrzeszcz ze Starą Piłą.

W pierwszej połowie XX wieku w Brętowie znajdowała się cegielnia o nazwie Dampfziegelei und Kalksandsteinfabrik Brentau bei Danzig.

W 1921 roku dokonano rozbudowy kaplicy, która została przekształcona w kościół. Rok później, w 1922 roku, utworzono pierwszą parafię (jako podparafię) wchodzącą w skład dekanatu oliwskiego, a którą wydzielono z parafii Serca Jezusowego. 1 kwietnia 1929 stanie się datą usamodzielnienia parafii, której nadano nazwę Parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Gdańsku, a jej obszar obejmował Brętowo, Srebrzysko, Złotą Karczmę i Matemblewo. Brętowska parafia została poświęcona Matce Boskiej Nieustającej Pomocy.

Przed wybuchem II wojny światowej Brętowo stało się miejscem pielgrzymek w Gdańsku.

1933–1945

W roku 1933, w wyniku zmian administracyjnych, Brętowo zostało wchłonięte w granice miasta Gdańska. W trakcie II wojny światowej wiele osób odwiedzało Matemblewo, zwłaszcza matki wysyłające modlitwy o powroty swoich synów z frontu. W 1946 roku zaniechano praktyki pochówków na terenie Cmentarza Brętowskiego.

1945–1989

W latach 60. XX wieku zaobserwowano rozwój sanktuarium w Matemblewie. Odnowiono i rozbudowano obiekt, który zyskał na popularności wśród pielgrzymów. W 1966 roku, na skutek decyzji władz komunistycznych, sanktuarium uległo zniszczeniu.

W latach osiemdziesiątych rozpoczęto budowę nowoczesnego kościoła na osiedlu Niedźwiednik, znanego z powodu swojej formy przypominającej skocznię narciarską (dach budynku ma podobny kształt). Warto zaznaczyć, że obiekt ten został zlokalizowany na terenach cmentarza.

po 1989

W 1989 roku doszło do podziału parafii w Brętowie na dwie części. W tym samym roku powstał Dom Samotnej Matki w Matemblewie, formalnie otwarty dopiero w 1992 roku. W 1999 roku, w wyniku pożaru, dach na kościele uległ uszkodzeniu. Z kolei od 22 kwietnia 2007 na obszarze Brętowa działa rada osiedla.

Liczba mieszkańców

• około 1786 – 9 „dymów”,
• 1885 – 216 osób,
• 1910 – 1179 osób (w tym 1084 Niemców, 94 Polaków), 76 budynków mieszkalnych oraz 224 gospodarcze,
• około 1935 – 1845 osób.

Transport i komunikacja

Główne ulice

W Brętowie wyróżniają się główne arterie komunikacyjne, w tym ulica Słowackiego, która stanowi ważną część drogi wojewódzkiej nr 472. Ta droga skutecznie łączy Wrzeszcz z Matarnią. Z drugiej strony, ulica Franciszka Rakoczego oraz ul. Potokowa prowadzą bezpośrednio z centrum miasta w kierunku Matarni. Te trasy stanowią główny kanał komunikacyjny, który łączy Gdańsk z portem lotniczym w Rębiechowie.

Autobusy

Na terenie Brętowa kursują różne linie autobusowe, które zapewniają niezbędny transport miejski:

• w kierunku Wrzeszcza i Matarni – linie 110, 122, 126, 157, N3,
• w kierunku Wrzeszcza i Piecki Migowo – linie 227,
• w kierunku Matarni i Piecki Migowo – linia 210.

Większość z tych tras porusza się główną ulicą Słowackiego, wzdłuż której nie ma osiedli mieszkalnych. Do Brętowa dojeżdżają również autobusy linii prowadzące do okolicznych dzielnic:

• do Niedźwiednika: 184, N6 oraz 136, 283 przez pętlę Leśna Góra,
• do Matemblewa: 116, 131.

Kolej

Historia kolejowa Brętowa sięga czasów, gdy przez tę dzielnicę przebiegała linia kolejowa łącząca Wrzeszcz ze Starą Piłą. Na jej terenie istniała stacja kolejowa Brentau, która jednak została uszkodzona podczas II wojny światowej na skutek działań wycofującej się armii niemieckiej. Po zakończeniu wojny zdecydowano się na nieodbudowanie tej linii oraz likwidację stacji.

W 2015 roku na terenie Brętowa otwarty został przystanek Gdańsk Brętowo, aktualnie obsługujący pociągi Pomorskiej Kolei Metropolitalnej. Co ważne, ten przystanek jednocześnie stanowi ostatnią stację nowo powstałej linii tramwajowej.

Kultura i edukacja

Obszar tej dzielnicy nie oferuje żadnych szkół ponadgimnazjalnych, co może być istotnym czynnikiem dla mieszkańców młodszych pokoleń.

Na ulicy Podkarpackiej znajduje się filia nr 62 Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Josepha Conrada Korzeniowskiego w Gdańsku, która pełni ważną rolę w społeczności lokalnej.

W tej bibliotece odbywa się Dyskusyjny Klub Książki, dający możliwość mieszkańcom na interakcję z literaturą oraz wymianę myśli na temat przeczytanych dzieł.

Turystyka

Rejon Brętowa, a szczególnie okolice Matemblewa, to popularne miejsce wśród mieszkańców Gdańska, którzy chętnie korzystają z jego uroków podczas codziennych spacerów. Dodatkowo, na Matemblewie znajduje się sanktuarium, które przyciąga pielgrzymów z różnych stron.

Brętowo jest także częścią szlaków turystycznych PTTK, które warto eksplorować:

• – Szlak Skarszewski (Sopot-Kamienny Potok – Skarszewy),
• – Szlak Kartuski (Sopot-Kamienny Potok – Kartuzy),
• – Szlak Trójmiejski (Gdańsk Dworzec PKS – Gdynia Główna).

Pomniki przyrody

W tej dzielnicy znajdują się cztery pomniki przyrody, wśród których wyróżniają się: modrzew europejski, dwie sosny zwyczajne oraz buk zwyczajny. To nie tylko piękne drzewa, ale również miejsca o dużej wartości przyrodniczej. Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Gdańsku.

Sport

Piłka nożna

W obrębie dzielnicy znajduje się jeden klub piłkarski, który działa pod auspicjami Pomorskiego Związku Piłki Nożnej. Jest to zespół juniorów, znany jako Iskra Gdynia, który angażuje młodzież w rozwijanie ich pasji do futbolu.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościoły rzymskokatolickie

W obrębie dzielnicy funkcjonują dwie parafie rzymskokatolickie, które są kluczowymi elementami lokalnej społeczności:

• parafia Matki Boskiej Nieustającej Pomocy – z siedzibą przy ul. Słowackiego 79,
• parafia Matki Bożej Brzemiennej – ul. Matemblewska 9.

Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej w Gdańsku Matemblewie

W tej części Gdańska znajduje się również ważne sanktuarium, którego historia sięga XVIII wieku. Miejsce to jest jedynym sanktuarium pod tym wezwaniem na całym świecie. Kult maryjny w tym miejscu rozpoczął się dzięki cystersom, którzy w połowie XVIII wieku założyli to niezwykłe miejsce modlitwy. Wraz z rozszerzeniem granic administracyjnych Gdańska w 1933 roku, sanktuarium stało się integralną częścią miasta. W latach 60. nastąpił znaczny rozwój tego miejsca, a w 1989 roku zbudowano Dom Samotnej Matki, który oddano do użytku w 1992 roku. Ważnym momentem w historii sanktuarium było odwiedzenie go przez papieża Jana Pawła II w 1999 roku.

Świadkowie Jehowy

Dodatkowo, w tej dzielnicy aktywnie działa zbór Świadków Jehowy Gdańsk-Wrzeszcz-Brętowo, który prowadzi działalność kaznodziejską i wspiera lokalną społeczność w dążeniu do duchowych wartości.

Podział terytorialny

Brętowo to obszar, który obejmuje kilka jednostek terytorialnych, z których każda charakteryzuje się unikalnymi cechami. Do nich należą:

• Lipnik,
• Niedźwiednik,
• Nowiec – osiedle domów jednorodzinnych,
• Matemblewo – osiedle mieszkaniowe,
• Obręb Leśny Matemblewo (południowo-wschodnia część).

Każda z tych jednostek ma swoje wyjątkowe cechy, które przyczyniają się do różnorodności i atrakcyjności Brętowa.

Rada Dzielnicy

Kadencja 2024–2029

Obecna kadencja w latach 2024–2029 przynosi nowe zmiany w kierownictwie lokalnym. Na czoło wychodzi Aneta Chabrowska, która pełni rolę przewodniczącej Zarządu Dzielnicy. Z kolei Paweł Garbacz zostaje przewodniczącym Rady Dzielnicy, co podkreśla nową dynamikę w zarządzaniu naszym obszarem.

Kadencja 2019–2024

W poprzedniej kadencji, czyli 2019–2024, Tomasz Gawłas zajmował stanowisko przewodniczącego Zarządu Dzielnicy, natomiast Zbigniew Sobieszczański przewodniczył Radzie Dzielnicy. Ich działania miały znaczący wpływ na rozwój lokalnych inicjatyw.

Kadencja 2015–2019

W latach 2015–2019 na czoło Zarządu Dzielnicy wysunął się Tadeusz Leksycki, a Rada Dzielnicy była pod przewodnictwem Zbigniewa Sobieszczańskiego. Pracowali oni nad wieloma projektami, które miały na celu poprawę jakości życia mieszkańców.

Kadencja 2011–2015

W okresie 2011–2015, przed 1 czerwca 2014 roku, Rada działała jako Rada Osiedla, prowadząc wiele lokalnych inicjatyw. W tym czasie przewodniczącym Zarządu Dzielnicy był Tomasz Gawłas, natomiast przewodniczącym Rady Dzielnicy Kazimierz Cegłowski. Ta kadencja była kluczowa w kierowaniu społecznością.

---

Oceń: Brętowo

---