Brama Nizinna w Gdańsku

---

Historia

W ostatnich latach XVI wieku I Rzeczpospolita was w ogniu długotrwałej konfrontacji zbrojnej z Szwedami. Ta sytuacja zagrożenia militarnego zmusiła władze Gdańska do podjęcia decyzji o wzmożeniu systemu obronnego miasta zgodnie z najnowocześniejszymi na ówczesne czasy standardami, a więc do zastąpienia średniowiecznych umocnień nowymi. W okresie między 1623 a 1638 rokiem na południowych i wschodnich rubieżach miasta wzniesiono ciąg czternastu bastionów typu staroholenderskiego, na podstawie projektu Korneliusza van den Boscha. Główna brama to jedna z czterech nowożytnych bram, które charakteryzowały miasto, z każdą z nich skierowaną w inną stronę świata, otoczoną wałem ziemnym. Oprócz niej, w skład tego pierścienia bram wchodziły: Brama Wyżynna (wybudowana w latach 1574-1575), Brama Żuławska (z 1628 roku) oraz nieistniejąca Brama św. Jakuba (z lat 1625-1635). Po zakończeniu prac budowlanych, brama zyskała krótką nazwę Nowa Brama.

Budowę bramy ukończono w 1626 roku, a jej realizatorem był Jan Strakowski, który korzystał z planów opublikowanych przez Corneliusa van den Bosche w 1619 roku. Brama została usytuowana w południowej części Gdańska, co pozwalało na wejście do miasta od strony Żuław. Zbudowana z cegły, jej zewnętrzna ściana została pokryta dekoracyjnym kamieniem, na którym umieszczono rok budowy oraz herb Gdańska. Obrona bramy polegała na zamykaniu jej z dwóch stron drewnianymi wrotami, które, dzięki zachowaniu bramy po wielu wojnach, są w trwałym stanie do dziś. Funkcję komunikacyjną brama pełniła dzięki centralnemu, przestronnemu przejazdowi, jak również dwóm bocznym wejściom dla pieszych. Na górze bramy wznosiła się wartownia z oknami, które umożliwiały obserwację tras wiodących do bramy.

Dodatkowo, wartownia była zdobiona schodkowymi attykami, które charakteryzują renesans gdański. Na wewnętrznej stronie wału brama miała dwa budynki dla wartowników, zlokalizowane symetrycznie przy obu przejściach dla pieszych. Jej lokalizacja znajdowała się między Bastionem św. Gertrudy a Bastionem Żubr, co zapewniało jej dodatkowe wzmocnienie. Uzupełnieniem zabezpieczeń była fosa, jaką stanowił Opływ Motławy. Brama wyróżniała się wielkością, będąc najbardziej okazałą po Bramie Wyżynnej.

Drewniany most, który prowadził nad fosą, został zamknięty około 1935 roku i zastąpiony wałem ziemnym z utwardzoną ścieżką. W okresie II wojny światowej brama doznała minimalnych uszkodzeń, które następnie naprawiono w ramach generalnego remontu w 1947 roku. W 2006 roku obiekt przeszedł na własność miasta, a w latach 2015-2016, kosztując 4,5 mln zł, przeprowadzono kolejne prace renowacyjne, mające na celu przywrócenie mu pierwotnej chwały. W ich ramach zrealizowano remont dachu, sklepien przejazdu oraz pomieszczeń, a także przeprowadzono konserwację detali architektonicznych oraz odrestaurowano cztery oryginalne furtki.

Warto zauważyć, że brama jest jedyną historyczną bramą w mieście, przez którą odbywa się regularny ruch pojazdów. Planowano do 2018 roku utworzenie objazdowej trasy. W związku z tym, w 2016 roku władze miejskie zleciły projekt zagospodarowania obszaru dawnego mostu kolejowego w tym celu. Przetarg na roboty budowlane ogłoszono dopiero w 2021 roku, z przewidywanym rocznym terminem realizacji i szacunkowymi kosztami wynoszącymi 16 mln zł. Chociaż prace drogowe zostały rozpoczęte, w marcu 2022 roku zostały bezterminowo wstrzymane na mocy decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków.

W sąsiedztwie bramy znajdują się inne zabytkowe obiekty, wśród których wyróżniają się: Baszta Biała (powstała w 1461 roku), Baszta pod Zrębem (z 1487 roku) oraz Mała Zbrojownia (z 1645 roku).

---

Oceń: Brama Nizinna w Gdańsku

---