Fontanna Neptuna w Gdańsku

---

Historia

W 1549 roku przed Dworem Artusa znajdowała się tajemnicza studnia, która mogła być już ozdobiona metalowymi dekoracjami. Usytuowana nieco bliżej Motławy, studnia ta stała się impulsem dla gdańskich rajców, którzy postanowili zbudować bardziej reprezentacyjną fontannę. Do realizacji projektu jako jeden z pierwszych zgłosił się Jakub Kordes z Lubeki, jednak z niewyjaśnionych przyczyn nie otrzymał zlecenia. Nowa fontanna została usytuowana w taki sposób, aby wkomponować się w fasadę Dworu Artusa, zapewniając widok z Bramy Zielonej na tle Ratusza Głównego Miasta oraz na ulicę Długą. Dodatkowo, miała ona zamykać perspektywę Drogi Królewskiej.

Posąg Neptuna, przedstawiciela bogów morza, został zwrócony ku kamienicom, w których przebywali królowie polscy. Neptun musiał skłonić swoją głowę przed nimi, co podkreślało jego majestat. Fontanna miała być podłączona do podziemnych rur, które transportowały wodę z Potoku Siedleckiego przez działający przy Targ Sienny Kunszt Wodny. Niestety, ciśnienie wody okazało się zbyt niskie, co stanowiło przeszkodę w jej funkcjonowaniu.

Prace nad projektem trwały od 1606 do 1615 roku, obejmując etapy projektowania, rzeźbienia i odlewania. Abraham van den Blocke, znany architekt i rzeźbiarz, stworzył pierwszy projekt figury Neptuna. Model posągu opracował Piotr Husen, flamandzki rzeźbiarz, z uwagi na trudności, jakie miał van den Blocke. Posąg został odlany w brązie w 1612 roku, w miejskiej odlewni w Gdańsku, a forma do odlewu została przygotowana przez ludwisarza Gerdta Benninga. Wkład wizerunku Neptuna można dostrzec na obrazie „Alegoria handlu gdańskiego”, datowanym na 1609 rok. Masa figury wynosiła 650 kg, a czasza oraz trzon, na którym ją ustawiono, są również dziełami Abrahama van den Blocke. Czasza została wykona z belgijskiego marmuru, znanego jako „czarny kamień”, natomiast trzon z czarnego tufu.

Elementy dekoracyjne fontanny czerpały inspirację z manieryzmu flamandzkiego. Za instalację wodną odpowiedzialny był Ottmar von Wettner, a nowy system zasilania zaprojektował Adam Wijbe. Zbiorniki na wodę umieszczono na poddaszu Ratusza Głównego Miasta oraz Dworu Artusa. Początkowo fontanna działała jedynie w wybrane dni lata, ponieważ wymagało to ręcznego napełniania zbiorników, co trwało aż do drugiej połowy XIX wieku, kiedy to gdańską fontannę podłączono do nowoczesnego systemu wodociągowego.

Fontanna, która pierwotnie była kolorowa, zaczęła działać po wielu perypetiach dopiero 9 października 1633 roku. Kwestie te związane były z przebudową Dworu Artusa, problemami z instalacją oraz wpływem wojny trzydziestoletniej oraz śmiercią van den Blocke. Fundamenty stworzył mistrz murarski Reinhold de Clerk, a rzeźbiarz Wilhelm Richter zmontował całą fontannę. W 1634 roku miała miejsce inauguracja, a rok później wokół basenu zainstalowano żelazną kratę zaprojektowaną przez tego samego architekta.

Figurę Neptuna, w manierystycznym stylu, charakteryzuje łamana linia, co nawiązuje do figury serpentinata, co sprawia, że można ją oglądać z różnych perspektyw. W jej wyglądzie widoczne są wpływy rzeźb antycznych, jak np. głowa Neptuna przypominająca posąg konny Marka Aureliusza, a tors nawiązuje do Torsu Belwederskiego.

W latach 1757-1761 Jan Karol Stender wykonał nowe fragmenty basenu oraz trzonu fontanny, a mistrz kowalski Jakub Barren przeprowadził renowację zniszczonej kraty, dodając polskie orły oraz herby Gdańska, co nadało fontannie nowy, bogato zdobiony styl rokokowy. Pompa w tym czasie służyła mieszkańcom, kupcom oraz dorożkarzom.

W 1927 roku fontanna przeszła oblóżenie, a w 1936 roku usunięto orły, na których konserwatorzy zostawiali swoje sygnatury. Po uszkodzeniach w czasie II wojny światowej, na polecenie prof. Ericha Volmara, zdemontowano ją oraz wywieziono do Parchowa k. Bytowa. Czaszę i podstawę zamurowano cegłami, a trójząb oraz płetwa konia morskiego pełniąca rolę „listka figowego” zaginęły. Po 1945 roku fontannę odrestaurowano i ponownie uruchomiono 22 lipca 1954 roku, a rok później odkuto z piaskowca rekonstrukcje rzygaczy. We wnętrzach czaszy pokryto powierzchnię ołowianą blachą.

Fontanna została na stałe uruchomiona 22 lipca 1957 roku, a kolejny remont, obejmujący wymianę postumentu oraz rzeźby Neptuna, trwał od września 2011 do kwietnia 2012 roku. Objął on również montaż nowoczesnego systemu uzdatniania wody i atrakcji wodnych z oświetleniem. Z kolei od lat 80. XX wieku tkwiono w problemach związanych z kradzieżami płetwy konia morskiego. Ostatecznie, konserwator postanowił, że ta część zostanie wykonana z kruchego, tańszego materiału, aby zmniejszyć ryzyko uszkodzeń samego posągu podczas prób kradzieży.

---

Oceń: Fontanna Neptuna w Gdańsku

---