Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku

---

Historia

Początki Cmentarza Garnizonowego w Gdańsku sięgają początku XIX wieku. Cmentarz Wojskowy, który został zaznaczony na mapach miasta już w 1822 roku, stał się fundamentem obecnego miejsca pochówku. W późniejszym okresie, od 1846 roku, nekropolia ta podlegała kościołowi garnizonowemu św. Elżbiety.

W drugiej połowie XIX wieku, na tym samym obszarze, zbudowano cmentarz przy ewangelickim kościele Bożego Ciała. Z kolei na początku XX wieku miała miejsce budowa cmentarza Gminy Bezwyznaniowej. Około 1905 roku zrealizowano połączenie dwóch pierwszych cmentarzy, co znacząco wpłynęło na ich układ. W 1915 roku nekropolia została ostatni raz powiększona, a po zakończeniu I wojny światowej wprowadzono kwaterę prawosławną.

Pomnik ten pełnił istotną rolę, będąc miejscem spoczynku żołnierzy pruskich, którzy polegli w wojnie z Francją w latach 1870-1871, oraz uczestników I wojny światowej. Dodatkowo, pochowano tu austriackich jeńców wojennych, osadzonych w Gdańsku podczas wojny z Prusami w 1866 roku, a także rosyjskich żołnierzy w trakcie I wojny światowej. W kontekście II wojny światowej, znalazło tu miejsce wielu poległych żołnierzy narodowości polskiej, brytyjskiej, czechosłowackiej, francuskiej oraz włoskiej.

Po zakończonej wojnie benedictus Brytyjczyków zostali przeniesieni na cmentarz w Malborku, Włosi na cmentarz w Warszawie, a Francuzi na Cmentarz Żołnierzy Francuskich w Gdańsku. Ważnym wydarzeniem było uczczenie pamięci 15 marynarzy, którzy zginęli w Zatoka Fińskiej na pokładzie krążownika SMS „Magdeburg” 26 sierpnia 1914 roku.

Po przyłączeniu miasta do Polski, cmentarz działał jako Cmentarz Komunalny nr 10 od 1946 roku do momentu jego zamknięcia w 1961 roku. Ostatnie pochówki miały miejsce w 1959 roku. W tym czasie na cmentarzu spoczęło około 6 tysięcy osób, w tym marynarze skazani przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni oraz Sąd Rejonowy w Gdańsku, wśród których pojawia się również postać Adama Dedio.

W kolejnych latach, cmentarz zyskał nowe powierzchnie: dołączono do niego jedną piątą obszaru cmentarza Gminy Bezwyznaniowej, a reszta została wykorzystana na tereny Cmentarza Żołnierzy Radzieckich. Plany przekształcenia cmentarza w park, choć ambitne, nie doczekały się realizacji.

W 1995 roku nekropolia została ponownie otwarta, po wykonaniu niezbędnych prac renowacyjnych, w tym w kaplicy. Od tamtej pory większość nowych grobów powstaje w miejscach opuszczonych lub po ekshumacji. Między 23 września 1995 a 28 stycznia 2009 roku na cmentarzu pochowano 4086 osób. Obecnie możliwe są jedynie pogrzeby urnowe w części przylegającej do ulicy Kolonia Jordana oraz w niszach kolumbarium, które zawierają 510 miejsc.

W 1995 roku na cmentarzu zostały wydzielone odrębne kwatery: wojskowa, zarezerwowana dla zawodowych żołnierzy Garnizonu Gdańsk, oraz kombatancka. Z biegiem czasu, na cmentarzu powstała również kwatera muzułmańska, na której pierwszym pochowanym był wileński imam Ibrahim Smajkiewicz, który zmarł w 1953 roku.

Kwatery wojenne i pomniki

W 1995 roku powstała wydzielona kwatera kombatancka, która jest zarządzana przez Porozumienie Niepodległościowych Związków Kombatanckich, mające swoją siedzibę w Gdańsku. Na tej kwaterze znajduje się pomnik, który jest częściowo oszlifowanym głazem granitowym. Wykuto na nim krzyż oraz orła Wojska Polskiego, a także tablicę z napisem „Bóg – Honor – Ojczyzna”. Dopełnieniem estetycznym tego miejsca jest tablica, na której umieszczono cytat z wiersza Edwarda Słońskiego: „Cześć wam zdziesiątkowanym w ciężkich bojach, więzieniach, Wam braciom nie uznanym, żywą Polskę niosącym w sumieniach”. Dodatkowo w 1998 roku do pomnika dołożono dwa inne głazy, które oddają cześć dawnym obrońcom Polski oraz Gdańska. Wszyscy ci, którzy zginęli w obronie Ojczyzny, lecz których miejsca pochówku z różnych powodów nie są znane, także zostali uhonorowani. W niezwykle ważnym dniu, 28 sierpnia 2016 roku, odbył się tutaj państwowy pogrzeb Danuty Siedzikówny oraz Feliksa Selmanowicza, których anonimowe groby odkryto dzięki pracom zespołu Instytutu Pamięci Narodowej, prowadzącym poszukiwania ofiar terroru komunistycznego.

Na terenie cmentarza można znaleźć również kwaterę żołnierzy niemieckich, która została otwarta 21 sierpnia 2000 roku. Spoczywają tam szczątki 366 żołnierzy, którzy zostali ekshumowani z różnych cmentarzy polowych, między innymi z takich lokalizacji jak Chwaszczyno, Czarna Woda, Gdynia-Chylonia, Gdynia-Wiczlino, Sopot, Gdańsk-Sobieszewo, Gdańsk-Wisłoujście, Kmietcin, Płociczno oraz Rębielcz. W centralnym punkcie tej kwatery, znajduje się granitowy pomnik, który nosi napis zarówno w języku niemieckim, jak i polskim, brzmiący: „TU SPOCZYWAJĄ ŻOŁNIERZE NIEMIECCY WOJNY 1939–1945 – DLA ICH UPAMIĘTNIENIA ORAZ OFIAR WSZYSTKICH WOJEN”. Pomnik został odsłonięty już w 1922 roku. Na cmentarzu odnajdziemy także pomnik Policjantów Gdańskich oraz kamień ku czci Niemców, którzy spoczywają na zlikwidowanych cmentarzach w Gdańsku.

W górnej części cmentarza zlokalizowana jest kwatera dedykowana żołnierzom niemieckich, którzy zginęli podczas I wojny światowej. Na cmentarzu możemy dostrzec pomniki upamiętniające żołnierzy austriackich z wojny prusko-austriackiej, które przyjmują formę stożka ułożonego z czterech luf armatnich, żołnierzy pruskich oraz francuskich, reprezentowanych przez biały marmurowy krzyż z trójlistnie zakończonymi ramionami. Istnieją również pomniki poświęcone rosyjskim żołnierzom, którzy polegli lub zmarli w niewoli w trakcie I wojny światowej, a także stela poświęcona marynarzom z krążownika „Magdeburg”. Ceremonia oddania hołdu tym, którzy zginęli, zbiegała się z rocznicą katastrofy, podczas której do portu gdańskiego wpłynął pancernik SMS Schleswig-Holstein, używany podczas ataku na polską Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte 1 września 1939 roku.

Zabytki

Na terenie Cmentarza Garnizonowego w Gdańsku znajdują się liczne zabytki, które przyciągają uwagę miłośników historii i architektury. Wśród nich wyróżniają się:

• neogotycka drewniana kaplica przedpogrzebowa z 1896 roku, która przeszła gruntowną renowację w latach 1990–1992,
• neogotycki dom grabarza,
• zróżnicowany drzewostan, w tym aleje lipowe, wiązowe oraz jesionowe, jak również pojedyncze okazy wiązów i jesionów.

Pochowani

Na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku spoczywa wielu znamienitych ludzi, którzy wnieśli istotny wkład w różne dziedziny życia społecznego, nauki i kultury. Poniżej przekazujemy przykłady niektórych osób, które znalazły tu swoje miejsce na wieczność:

• Zofia Adamczewska-Goncerzewicz (zm. 2014) – profesor neurochemii,
• Brunon Bendig (1938–2006) – medalista olimpijski w boksie,
• Andrzej Chodubski (1952–2017) – profesor politologii,
• Adam Dedio (1918–1947) – oficer wywiadu Okręgu Morskiego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, ofiara represji stalinowskich,
• Kinga Choszcz (1973–2006) – podróżniczka,
• Tadeusz Dmochowski (1962–2022) – politolog, dziekan Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego (2016–2022),
• Łukasz Dorosz (1897–1954) – elektryk, rektor Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku w 1948,
• Łukasz Dziekuć-Malej (1888–1955) – białoruski działacz narodowy, duchowny baptystyczny, tłumacz Biblii,
• Izydor Gencza ps. „Junak” (1919–2017) – komendant organizacji konspiracyjnej „Jaszczurka”,
• Jan Kielas (1916–1997) – biegacz długodystansowy, olimpijczyk,
• Zbigniew Klewiado (1949–2017) – twórca pierwszej prywatnej stacji telewizyjnej w Polsce Sky Orunia,
• Jacek Lenartowicz (muzyk) (1961–2004) – perkusista rockowy (Deadlock, Tilt),
• Marian Mroczko (1938–2017) – profesor historii,
• Stanisław Niewinowski (1892–1955) – poseł Narodowego Związku Robotniczego,
• Roman Rogocz (1926–2013) – piłkarz Lechia Gdańsk,
• Bogusław Rosa (1925–2008) – profesor geografii,
• Ewa Tusk (1934-2009) – matka premiera Donalda Tuska,
• Józef Rumiński (1919–2000) – historyk, archiwista,
• Edwin Rymarz (1936–2008) – kompozytor, organista, pedagog,
• Feliks Selmanowicz ps. „Zagończyk” (1904–1946) – oficer 4 Wileńskiej Brygady AK, ofiara represji stalinowskich,
• Danuta Siedzikówna ps. „Inka” (1928–1946) – sanitariuszka 5 Wileńskiej Brygady AK,
• Andrzej Sulewski (1945–2010) – popularny wśród turystów i mieszkańców Głównego Miasta „gdański pirat”.

---

Oceń: Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku

---