Johannes Falkenberg

---

Życiorys

Data i miejsce urodzenia

Miejsce narodzin Johanna Falkenberga pozostaje przedmiotem intensywnych debat historycznych i nie zostało jednoznacznie określone. Zgodnie z relacjami Jana Długosza, dominikanin miał przyjść na świat w Kamieniu Pomorskim. Inne potencjalne miejsca pochodzenia związane są z takimi miejscowościami jak Gdańsk czy Złocieniec, a także Falkenberg nad rzeką Elster. Historyk Edward Rymar wskazywał na jego możliwe powiązania z Pomorzem Zachodnim lub Nową Marchią. Współczesne prace biograficzne sugerują, że mógł urodzić się w rodzinie mieszczańskiej z Saksonii. Tomasz Kalisz, biograf Falkenberga, przychyla się do tego ostatniego przypuszczenia, uznając je za najbardziej prawdopodobne. Jak się powszechnie uważa, dominikanin przyszedł na świat w latach 1364–1365.

Wczesne lata i okres studiów

Falkenberg rozpoczął swoją edukację w szkole miejsko-parafialnej w rodzinnym mieście. Najpóźniej w 1379 roku zainicjował studia na Uniwersytecie w Pradze, gdzie w 1381 roku uzyskał stopień bakałarza. Trzy lata później, kontynuując naukę w tym samym miejscu, zdobył tytuł magistra. Następnie, pragnąc rozszerzyć swoją wiedzę, wstąpił na studia prawnicze, jednak opuścił Pragę po roku i przeniósł się do Wiednia. Tam zajął się studiowaniem teologii oraz wykładał sztuki wyzwolone. Po dłuższej przerwie Falkenberg znika z źródłowych przekazów, by ponownie pojawić się w 1399 roku w Kolonii, gdzie przyjął święcenia kapłańskie i zdobył tytuł doktora teologii.

Okres krakowski

W latach 1403–1410 Falkenberg sprawował funkcję regensa w dominikańskim studium generale w Krakowie. W tej roli zapisał się jako kontrowersyjny polemista, zaangażowany w spory doktrynalne, w tym z biskupem Piotrem Wyszem oraz Mateuszem z Krakowa. Jako regens miał na celu kontrolowanie kształcenia w dominikańskiej szkole wyższej i duchowe formowanie braci zakonnych. Cieszył się dużym szacunkiem w roli teologa, co potwierdza fakt, że Rada Miejska Krakowa wielokrotnie zwracała się do niego z zapytaniami o porady dotyczące kwestii etyczno-religijnych w sprawach miasta.

W czasie swego pobytu w Krakowie Falkenberg napisał traktat De monarchia mundi, będący zdecydowaną polemiką wobec tez przedstawionych w traktatach O praktykach kurii rzymskiej Mateusza z Krakowa oraz Speculum aureum Piotra Wysza. W swoim dziele bronił nieomylności papieża, przedstawiając Kościół zachodni jako wzór do naśladowania dla całego wschodniego chrześcijaństwa. Nie omieszkał również ostro zaatakować Mateusza z Krakowa, oskarżając go o herezję, co doprowadziło do procesu w Rzymie, w wyniku którego Falkenberg musiał zmodyfikować swój traktat, usuwając z niego wątki personalne dotyczące Mateusza.

Na soborach

Falkenberg formalnie pozostawał regensem dominikanów do 1410 roku, jednak już od 1407 roku wykładał teologię na Uniwersytecie w Pradze, gdzie aż do 1409 roku diametralnie zmienił swoje poglądy na temat Kościoła. Z pro-papieskich stanowisk przesunął się w kierunku koncyliaryzmu i w tej chwili wydał traktat De renuntiatione papae, wzywający do zerwania posłuszeństwa wobec papieża Grzegorza XII.

W 1409 roku uczynił swój pierwszy występ na soborze w Pizie, gdzie rozesłał do uczonych Uniwersytetu w Wiedniu swoje polemiki przeciwko tezom Stanisława ze Skarbmierza na temat wojny sprawiedliwej. Z kolei w traktacie otwarcie oskarżał Władysława Jagiełłę o sojusze z poganami, nawołując do walki z nim.

Konstancja i spór z delegacją polską

Na soborze w Konstancji w 1415 roku Falkenberg był protagonista wielu znacznych sporów, a jego największą popularność zyskał dzięki skandalowi wywołanemu przez Satyrę przeciw herezji oraz inne nikczemności Polaków i ich króla Jagiełły. W 1416 roku zajął postawę w konflikcie polsko-krzyżackim, składając cztery traktaty przeciwko Pawłowi Włodkowicowi oraz jego definicji wojny sprawiedliwej na zlecenie prokuratora krzyżackiego Piotra z Ornety. Delegacja polska, z Włodkowicem na czele, zakwestionowała argumenty rzucone przez Falkenberga; spór przybierał na sile, zwłaszcza po uprzednim zaprezentowaniu Satyry, w której dominikanin ostro krytykował Jagiełłę i naród polski.

Wzburzony przegraną Zakonu Krzyżackiego po bitwie pod Grunwaldem, Falkenberg w swoim tekście zawarł wezwanie do walki przeciwko Polsce, przedstawiając kraj Słowian jako zwycięzcę pogańskich bożków, co stanowiło wezwanie do działań chrześcijańskich. W dokumentach można napotkać twierdzenie, iż Falkenberg obiecywał wieczne życie tym, którzy w tym przedsięwzięciu wezmą udział.

Wydaje się, że pojawienie się Satyry na soborze oraz jej upublicznienie miało swoje korzenie w politycznych grach strony krzyżackiej. Na początku 1417 roku delegacja polska sformułowała formalny pozew przeciwko Falkenbergowi, oskarżając go o herezję oraz zniesławienie króla i narodu polskiego. Komisja ds. Wiary, która miała dokonać rozpatrzenia sprawy, stwierdziła zdumiewające 11 przewinień dominikanina i zaakceptowała wniosek Polaków, potępiając Satyrę i nakazując jej publiczne spalenie, jednak z powodu sprzeciwu stronnictwa burgundzkiego, wyrok nie został wykonany. W tym czasie sprawa Falkenberga została także poddana rozpatrzeniu przez kapitułę generalną zakonu dominikańskiego w Strasburgu, która również potępiła Satyry i skazała jej autora na wieczne więzienie. Ostatecznie Falkenberg został uwięziony w Konstancji, a dalsze starania delegacji polskiej doprowadziły do ponownego potępienia Satyr przez komisję wiary. Na upublicznienie wyroków papież Marcin V uwięził dominikanina w zamku św. Anioła w Rzymie, z którego zostanie uwolniony w 1424 roku, po wielokrotnym publicznym odwołaniu zawartych w Satyry tez.

Dalsze losy

Na przełomie 1429 i 1430 roku Falkenberg osiedlił się w Toruniu, gdzie współpracował z inkwizytorem Piotrem Wichmannem. Angażował się w konflikt między dominikanami a miejscowym proboszczem. Po usunięciu dominikanów z Torunia przez pewien czas przebywał w Kamieniu Pomorskim, a także być może w Gdańsku i Malborku. W późniejszych latach, do około 1434/1435 roku, uczestniczył w soborze w Bazylei. Ostatnim udokumentowanym miejscem pobytu Falkenberga był Wrocław, gdzie znowu brał udział w lokalnym konflikcie między zakonem dominikanów a klerykami. W toku tych działań opublikował traktat broniący Zakonu.

Śmierć

Według relacji Jana Długosza, Falkenberg zmarł w Legnicy w czasie powrotu z soboru w Bazylei. Większość badaczy przychyla się do tej tezy, choć niektórzy wskazują na Wrocław jako miejsce jego śmierci. Za datę zgonu przyjmuje się rok 1435.

Wybrana twórczość

Johannes Falkenberg to postać, której twórczość zawiera wiele istotnych dzieł. Oto niektóre z nich:

• Iudicium de aedificandis domis pro meretricibus,
• De monarchia mundi,
• Defensio operis de monarchia mundi adversus Matthaeum Cracoviensem,
• De renuntiatione papae,
• Quaestio ad Universitatem Viennensem missa,
• Determinatio contra fratrem Iohannem Schweydeler de Patczkov de conventu hospitali s. Iohannis Hierosolymitani,
• Satira contra hereses et cetera nephanda Polonorum et eorum regis Jaghel,
• Liber de doctrina potestatis papae et imperatoris contra Paulum Vladimiri,
• Tractatus aciipe gladium,
• Tractatus pro defensione Ordinis Praedicatorum.

---

Oceń: Johannes Falkenberg

---