Johann Uphagen

---

Życiorys

Rodzina

Johann Uphagen był najstarszym z trójki dzieci Petera Uphagena, który był znanym i zamożnym kupcem z Gdańska. Jego ojciec, będący przodkiem pochodzącym z Flandrii Zachodniej, osiedlił się w Gdańsku. Matką Johanna była Elisabeth, z domu Forret. Urodził się on 9 lutego 1731 roku, a już dziewięć dni później przyjął chrzest. W jego rodzinie znajdowały się również jego rodzeństwo – Karl Heinrich oraz Renate Elisabeth. Niestety, niewiele wiadomo na temat jego dziecięcych lat oraz wykształcenia. Ród Uphagenów był ewangelicko-reformowanym (kalwińskim) i wielokrotnie pełnił funkcję starszych w parafii Św. Piotra i Pawła w Gdańsku.

Studia

Początkowo planowano, że Johann zostanie kupcem, dlatego w 1747 roku rozpoczął praktykę w Towarzystwie Żeglugowym o nazwie „Uphagen i Paleske”, który współwłasnościował jego ojciec. Po dwóch latach, pod wpływem nauk historyka Gotfryda Lengnicha, Johansson zrezygnował z tego kursu, aby przez półtora roku zgłębiać łacinę, grekę oraz filozofię. Po pomyślnym zdaniu egzaminów, w 1751 roku wyruszył wraz z bratem stryjecznym, Wilhelmem Heinrichem Uphagenem, do Getyngi, gdzie studiował na uniwersytecie przedmioty takie jak prawo, filozofia i historia. Po zakończeniu edukacji, w 1754 roku, obaj podróżowali po Niemczech, Holandii oraz Francji, poznając różne aspekty lokalnej kultury i sztuki, a także gromadząc książki jako cenne zbiory.

Małżeństwa

Johann Uphagen wrócił do Gdańska w lipcu 1755 roku, gdzie rozpoczął pracę, choć pozostaje niejasne, czy było to w rodzinnym przedsiębiorstwie, czy na własny rachunek. Ożenił się z Florentiną Uphagen, swoją stryjeczną siostrą, i para zamieszkała w Starym Domu Ławy, usytuowanym przy Długim Targu 45, który w 1763 roku został nabyty przez jego ojca. Niestety, Florentina odeszła z tego świata w marcu 1766 roku, a Johann po trzech latach ożenił się ponownie, tym razem z Abigail Borckmann. Obie jego małżeństwa były jednak bezdzietne.

Urzędy publiczne

Johann Uphagen aktywnie uczestniczył w życiu publicznym Gdańska, obejmując liczne stanowiska. W 1776 roku został powołany na ławnika. Ponadto, był członkiem miejskiej kasy, a także zasiadał w komisjach podatkowych, zajmując się organizowaniem zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz nadzorem nad miejskimi latarniami. Jako podpułkownik, sprawował również dowództwo nad gdańskimi regimentami „niebieskiego”, „białego” i „czerwonego”. W 1792 roku uzyskał tytuł rajcy miejskiego, jednak po II rozbiorze Polski w 1793 roku, gdy Gdańsk stał się częścią Prus, postanowił wycofać się z pełnienia swych funkcji. Działał także społecznie, pełnią rolę prezesa kasy ubogich przy gdańskiej gminie kalwińskiej oraz od 1768 roku pełnił funkcję przełożonego gminy reformowanej.

Majątek

Johann Uphagen był osobą zamożną. Współpracował z właścicielami majątku Buszkowy, a także był właścicielem spichrza Małpa przy ulicy Chmielnej 78 w Gdańsku. W przeszłości posiadał różne nieruchomości w Gdańsku, w tym przy ulicy Szerokiej 71, Szerokiej 24, Chlebnickiej 40, Mariackiej 38 oraz Św. Ducha 83. Był również właścicielem podmiejskiej posiadłości „Mon Plaisir” w Wrzeszczu, zakupionej w 1790 roku. W 1775 roku nabył kamienicę przy ulicy Długiej 12 w Gdańsku, znaną obecnie jako Dom Uphagena. Ta nieruchomość została przebudowana w stylu rokoko, co zaowocowało nowym, bogatym wystrojem wnętrz, zawierającym niskie boazerie z różnorodnymi motywami, takimi jak owady, kwiaty czy architektura starożytna. Johann inwestował również w angielskie banki oraz fundusze, którymi one zarządzały.

Zainteresowania

Historia

Johann Uphagen miał pasję do pisania dzieł historycznych. W 1765 roku wziął udział w konkursie organizowanym przez Towarzystwo Przyrodnicze w Gdańsku, gdzie jego praca miała dotyczyć historii Lecha. Niestety, nie zdobyła ona uznania. W 1774 roku opublikował pracę na temat książąt Pomorza Gdańskiego, zatytułowaną Ehrenrettung der älteren polnischen Geschichtschreiber gegen die neulich im Drucke erschienene: Gründliche Nachricht von den Herzogen von Pommern Danziger Linie, w której to analizował polskich pisarzy zajmujących się tym tematem. Z kolei w 1782 roku ukończył dzieło Parerga historica, prezentujące kronikę świata od jego początków do 997 roku, nad którym pracował przez blisko dwadzieścia lat.

Bibliofilstwo

Johann Uphagen był również pasjonatem bibliofilstwa. Od młodych lat gromadził książki, które nabywał głównie w Gdańsku, a także za granicą. Zamawiał oni różne wartościowe pozycje, głównie w Amsterdamie i Bordeaux, uczestniczył również w różnych aukcjach. Jego najcenniejsze zbiory pochodziły z biblioteki Heinricha W. Rosenberga, sprzedanej na aukcji w 1795 roku. Zgodnie z dokumentacją sporządzoną po jego śmierci w 1803 roku, jego kolekcja liczyła 10 463 tytuły w łącznej liczbie ponad 15 000 woluminów, w tym także 280 rękopisów oraz 165 map i sztychów. Księgozbiór Uphagena od 1879 roku znajduje się w Bibliotece Gdańskiej PAN, obecnie jako osobny zbiór o odrębnych sygnaturach. Uznawany jest za jedną z najcenniejszych kolekcji mieszczańskich epoki oświecenia, głównie dzięki temu, że był zbudowany z myślą o użyteczności w pracy naukowej, obejmując literaturę historyczną, prawniczą oraz z zakresu nauk przyrodniczych i technicznych.

Członkostwo w towarzystwach naukowych

Od 13 listopada 1776 roku Johann Uphagen był aktywnym członkiem Towarzystwa Przyrodniczego w Gdańsku. W jego zbiorach znajdowały się liczne prace i rozprawy publikowane przez to towarzystwo. Zespół docenił jego zasługi przyznając mu złoty medal, pamiątkową tabakierkę oraz gratulacyjne pismo od Kurfürsta Saksonii. W 1786 roku został członkiem korespondentem Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Getyndze. Należał także do członków naukowego Towarzystwa Starożytniczego w Londynie.

Pisanie pamiętnika

Uphagen prowadził diariusz przez całe swoje życie, który obecnie uznawany jest za zaginiony. Fragmenty tego dzieła są znane dzięki pracom niemieckich autorów, takich jak F. Schwarz oraz R. Dähne, którzy mieli dostęp do jego zapisów.

Śmierć i testament

Johann Uphagen zmarł 17 listopada 1802 roku w swoim podmiejskim dworze. Pomimo dwóch małżeństw, nie pozostawił potomków. Dążąc do zabezpieczenia majątku oraz przyszłości gdańskiej kamienicy przy Długiej 12 oraz swojego cennego księgozbioru, w 1789 roku powołał do życia Związek Rodzinny na cześć swoich rodziców. W testamencie spadkobiercą wyznaczył swojego młodszego brata, Karla Heinricha. Po jego śmierci opiekę nad majątkiem, dziedziczonym w drodze majoratu, objął jego syn, Johann Karl Ernst Uphagen. Fundacja określała szczegółowo zasady dziedziczenia, zadania zarządu oraz daty i miejsca dorocznych spotkań rodzinnych w regulaminie zawierającym 51 paragrafów.

Upamiętnienie

Niestety, nie zachowało się żadne znane przedstawienie Johannesa Uphagena. Jako postać historyczna jest on patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING, Gdańskich Autobusów i Tramwajów z numerem bocznym 1014. Co ciekawe, jego imię nosi także ulica w Gdańsku, znajdująca się w dzielnicy Wrzeszcz Górny, która jest jedną z nielicznych ulic w tym mieście, która nie zmieniła swojego patrona po 1945 roku.

---

Oceń: Johann Uphagen

---