Kościół św. Piotra i Pawła w Gdańsku

---

Historia

Historia Kościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku jest bogata i złożona, sięgająca końca XIV wieku. W 1397 roku rozpoczęła się budowa tej świątyni, która początkowo stanowiła filię Kościoła Mariackiego w Gdańsku. Po niemal 30 latach, w 1424 roku, kościół uległ całkowitemu pożarowi, co wymusiło na wspólnocie religijnej zebranie funduszy na jego odbudowę poprzez wystawienie listu odpustowego.

W 1436 roku przy kościele otwarto szkołę, która z powodzeniem działała aż do 1904 roku. Dwa lata później, w 1456 roku, przy pomocy dekretem biskupa kujawskiego Jana Gruszczyńskiego, Gdańsk został podzielony na sześć parafii, wśród których znalazła się parafia św. Piotra i Pawła. Kościół uzyskał status farnej. Wkrótce po tym, w 1458 roku, powstała kaplica ufundowana przez włókniarzy, a w 1460 roku dobudowano kaplicę św. Andrzeja, sfinansowaną przez cieśli okrętowych z Lastadii.

W 1484 roku dokonano poświęcenia kaplicy poświęconej 11000 dziewic, która stała się znaczącym miejscem kultu. W latach 1486–1514 świątynia została rozbudowana, co wiązało się z podwyższeniem murów oraz budową potężnej wieży. Prace te zakończono w 1516 roku, kiedy to zrealizowano budowę majestatycznych sklepień. Niestety, w 1521 roku wnętrze wieży ogarnął pożar, co ponownie postawiło przed wspólnotą wyzwanie odbudowy.

W 1557 roku kościół przeszedł w ręce luteranów, którzy stali się dominującym wyznaniem w Gdańsku. W 1579 roku zburzono kaplice Trzech Króli, św. Tomasza, 11000 Dziewic, św. Jerzego, św. Anny oraz N.M.P. Dwa lata później rozpoczęły się pierwsze nabożeństwa kalwińskie w języku polskim, chociaż dominował niemiecki i niderlandzki.

1622 roku obiekt stał się główną świątynią gdańskich kalwinistów, którzy dostosowali go do swoich potrzeb kultowych. Powołano wówczas Wojcicha Niclassusa na pierwszego stałego polskiego kaznodzieję. W 1642 roku dla kościoła wykonano dzwon „TUBA DEI” przez znakomitego ludwisarza gdańskiego, Gerarda Benninga.

W latach 1656-1682 zrealizowano szereg prac konserwacyjnych, a w 1688 roku kościół udostępniono na nabożeństwa kalwińskie po francusku, kierując się potrzebami hugenockich uchodźców religijnych z Francji. W 1707 roku zlikwidowano stanowisko polskiego kaznodziei, choć nabożeństwa w tym języku odbywały się sporadycznie do końca XVIII wieku.

Punktem zwrotnym w historii była wojna w 1734 roku, kiedy to podczas oblężenia Gdańska przez wojska rosyjskie do wnętrza kościoła wpadł pocisk. W 1769 roku zainstalowano wielkie organy, a w 1807 roku kościół został poważnie uszkodzony w trakcie oblężenia Gdańska przez Francuzów. W latach 1807-1817 budynek służył jako magazyn siana i słomy.

W 1813 roku ponownie zabrano się za jego odbudowę po nalocie rosyjskiego i pruskiego wojska. W latach 1817-1821 wykonano ogólny remont dachów, likwidując jednocześnie wiele dawnych elementów wyposażenia wnętrza. Gdański Garnizon Wojskowy przejął obiekt w 1820 roku, co trwało przez kolejne 25 lat.

Po likwidacji francuskiej parafii reformowanej w 1823 roku, kościół przeszedł różne fazy odbudowy najpoważniejszych prac, które miały miejsce w latach 1890–1900. Niestety, podczas szturmu Armii Czerwonej na Gdańsk w 1945 roku, kościół został zbombardowany i później podpalony. Katastrofa ta spowodowała zniszczenie większości konstrukcji dachowych oraz wielu elementów murów.

Po wojnie, w 1945 roku, kościół został na krótko zaadaptowany na kaplicę rzymskokatolicką. Dopiero w 1947 roku prawo do świątyni odzyskał Kościół ewangelicko-reformowany, jednak w obliczu obecności katolików, proces odbudowy został wstrzymany. W 1949 roku władze PRL odebrały kościół kalwinistom, powołując się na zbyt wolne tempo prac.

Władze PRL przekazały budynek Kurii Gdańskiej w 1958 roku, pomimo protestów ewangelików-reformowanych. W latach 1958–1959 odbudowano jedną z naw, a w dawniej zakrystii urządzono kaplicę dla obrazu Matki Bożej Łaskawej. 1976 rok przyniósł początek planowej rekonstrukcji świątyni, która zakończona została w 1987 roku.

W latach 1999-2009 przy parafii działała ormiańskokatolicka parafia personalna, powołana dekretem Józefa Glempa. Z kolei w 2006 roku uroczyście poświęcono boczny ołtarz św. Klemensa Marii Hofbauera oraz ołtarz główny, któremu przewodniczył abp Tadeusz Gocłowski. W 2009 roku odsłonięto chaczkar jako znak przyjaźni Ormian i Polaków i ustanowiono parafię ormiańskokatolicką pod przewodnictwem ks. prałata Cezarego Annusewicza.

Ostatnie wydarzenia miały miejsce 2 czerwca 2019 roku, kiedy to doszło do pożaru dachu, spowodowanego zwarciem instalacji elektrycznej. Wydarzenie to wymusiło na strażakach, w tym blisko 100 uczestników akcji, zmaganie się z pożarem przez długie miesiące, aż do jesieni 2020 roku. Na szczęście, zdecydowana większość wyposażenia świątyni nie uległa zniszczeniu.

Dane

W odniesieniu do kościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku, poniżej przedstawiamy jego kluczowe wymiary oraz parametry, które określają jego architekturę:

• długość łącznie z przyporami wieży wynosi 62 m,
• szerokość budynku to 26 m,
• wysokość wieży osiąga 41 m,
• powierzchnia użytkowa wynosi 1392 m².

Wyposażenie wnętrza

W wyniku pożarów oraz bombardowań, związanych z różnymi wydarzeniami w historii, znacząca część wyposażenia wnętrza kościoła nie przetrwała do dni współczesnych. Przez ponad 300 lat obiekt ten funkcjonował jako świątynia kalwińska, co znalazło odzwierciedlenie w jednym z nielicznych oryginalnych elementów – kaplicy Uphagenów z 1774 roku, która posiada zachowane epitafium w stylu antycznym oraz piękną, rokokową drewnianą obudowę. W kościele można dostrzec również średniowieczne kamienne chrzcielnice, rokokowy kominek, a także nagrobek Piotra Uphagena, również pochodzący z 1774 roku.

Nie mniej cennym skrzatem jest kolekcja żyrandoli z XVII wieku, które udało się ocalić od zniszczenia. Po roku 1958 podjęto decyzję o odbudowie kościoła, która nie odzwierciedlała już kalwińskiej historii tej świątyni ani jej pierwotnego układu, lecz dostosowała się do potrzeb katolickiego kultu. W prezbiterium wstawiono barokowy ołtarz główny, który nie był pierwotnym elementem tego miejsca, ale do którego powracają autentyczne detale, w tym barokowy obraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W nawie północnej znalazła się renesansowa stalla z XVII wieku, a także prowadzone są prace konserwatorskie przy około 60 płytach nagrobnych.

Wnętrze kościoła wzbogacono o elementy barokowej snycerki, a planowane jest także odtworzenie empory muzycznej w nawie południowej, przy wykorzystaniu części oryginalnej stolarki. W północnej części nawy zachowała się gotycka chrzcielnica z XV wieku, co jest świadectwem bogatej historii tego miejsca.

Obraz Matki Bożej Łaskawej

Obraz Matki Bożej Łaskawej, przed II wojną światową, znajdował się w kościele ormiańskim w Stanisławowie. Po zakończeniu wojny został przewieziony do Gdańska przez ks. Kazimierza Filipiaka, wraz z innymi cennymi wotami oraz sprzętami kościelnymi. Ten szczególny obraz, mający wymiary 56 × 70 cm, powstał na przełomie XVII i XVIII wieku jako replika Matki Boskiej Częstochowskiej, jednak na twarzy Maryi brakuje znamion blizn.

Pierwsze wzmianki dotyczące tego dzieła sztuki pochodzą ze Stanisławowa i datowane są na rok 1742. Dnia 30 maja 1937 roku obraz został ukoronowany koronami nadanymi przez papieża. Z tą historyczną narracją wiąże się również kategoria ludzi, którzy zostali pochowani w kościele św. Piotra i Pawła w Gdańsku.

---

Oceń: Kościół św. Piotra i Pawła w Gdańsku

---