Gotfryd Lengnich

---

Życiorys

1689-1718

Gotfryd Lengnich przyszedł na świat 4 grudnia 1689 roku. Jego ojciec, Wincenty, był kupcem z Gdańska, a matka to Katarzyna Möllers. Początkowo kształcił się w szkole mariackiej, którą uczęszczał do roku 1707. Już w wieku 13 lat posłano go do Gniewu, aby nauczył się języka polskiego. W latach 1707-1710 kontynuował naukę w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, a następnie, od 1710 roku, uczęszczał na uniwersytet w Halle.

Podczas studiów w Halle, w 1713 roku, uzyskał doktorat z prawa. Równocześnie interesował się historią oraz wymową, a także brał udział w redagowaniu miesięcznika „Hällische Bibliothek”.

1718-1728

Po powrocie do Gdańska, który miał miejsce z powodu braku katedry prawa na uniwersytecie w Halle, Lengnich zajął się nauczaniem. W krótkim czasie rozpoczął badania historyczne, które opierały się na archiwach gdańskich. Skupił się na historii oraz prawie Królestwa Polskiego, Prus Królewskich i oczywiście samego Gdańska.

W latach 1718-1719 był twórcą pierwszego w Polsce czasopisma historycznego „Polnische Bibliothek”, gdzie publikował głównie własne rozprawy naukowe. W 1720 roku był jednym z założycieli gdańskiego towarzystwa naukowego znanego jako Societas Litteraria cuius symbolum virtutis et scientiarum incrementa, które było pierwszym towarzystwem naukowym na polskich ziemiach, funkcjonującym do 1727 roku.

W 1721 roku Rada Gdańska zleciła mu opracowanie kontynuacji dzieła Caspra Schütza „Historia Rerum Prussicarum”, oferując jednocześnie dostęp do archiwów i pensję. Opracowanie obejmowało lata 1526-1733 i zostało wydane w dziewięciu tomach pod tytułem „Geschichte der Preussischen Lande Königlich-Polnischen Antheils”.

1729-1749

W 1729 roku objął posadę profesora retoryki oraz poezji w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, a w 1749 roku katedrę dotycząca prawa i historii. W trakcie oblężenia Gdańska, w 1733 roku, poznał wojewodę mazowieckiego Stanisława Poniatowskiego, który zlecił mu nauczanie historii swoich synów, w tym przyszłego króla Stanisława Augusta.

W tym samym roku Lengnich ożenił się z Eufrozyną Florentyną Fischer (pierwsze małżeństwo: Hoheisel), z którą miał dwie córki. Dla swoich uczniów przygotował podręcznik pt. „Historia Polona a Lecho ad Augusti II mortem”, który ukazał się w 1740 roku. W czasie bezkrólewia był zwolennikiem Stanisława Leszczyńskiego, jednak szybko odzyskał łaskę Augusta III, który mianował go „królewskim radcą legacyjnym” w 1740 roku. W 1748 roku objął dodatkowo stanowisko inspektora w Gimnazjum Gdańskim. Stał się także członkiem Akademii Nauk w Petersburgu w 1737 roku.

1750-1774

Od 1750 roku pełnił funkcję syndyka Gdańska. Intensywnie angażował się w obronę praw dysydentów. W 1767 roku uczestniczył w zjeździe dysydentów w Toruniu, gdzie napisał tekst aktu konfederacji.

Był zdecydowanym zwolennikiem autonomii Prus Królewskich w stosunku do Rzeczypospolitej i sprzeciwiał się przyłączeniu Gdańska do konfederacji barskiej. Nie zrealizował także prośby Stanisława Augusta o stworzenie memoriału dotyczącego pretensji Fryderyka II do Prus Królewskich. Jego największym osiągnięciem był dziewięciotomowy zbiór „Historia Prus Królewskich”. Wysokie uznanie zdobył też dzięki rozprawom prawnym, w tym pionierskiej „Ius publicum Regni Poloniae” („Prawo publiczne Królestwa Polskiego”, wyd. I 1742). Napisał również „Ius publicum civitatis Gedanensis” („Prawo publiczne Gdańska”). Pracował również nad rękopisami Galla Anonima oraz Kroniką Wincentego Kadłubka.

Zmarł 28 kwietnia 1774 roku (lub, według niektórych źródeł, 28 grudnia) w Gdańsku.

Uhonorowanie

W 1929 roku nadano Gotfrydowi Lengnichowi tytuł patrona jednej z ulic w Gdańsku, zlokalizowanej w Wrzeszczu. Jego znaczenie w historii tego miasta zostało dodatkowo uwiecznione w listopadzie 2011 roku, kiedy to został patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING, który nosi numer boczny 1032, oferując usługi w ramach Gdańskich Autobusów i Tramwajów.

Co więcej, Lengnich jest również czczony jako patron dzwonu ais2 carillonu znajdującego się w Ratuszu Głównego Miasta w Gdańsku, co potwierdza jego znaczącą rolę i wpływ w regionie.

Twórczość

Ważniejsze dzieła

Gotfryd Lengnich, znacząca postać w historii literatury i prawa, pozostawił po sobie wiele cennych publikacji. Jego prace obejmują m.in. De patria S. Aurelli Prudentii Clementis coniecturae, opublikowaną w Halle w roku 1713, gdzie jego nazwisko błędnie przypisywano M. H. Gundlingowi. Innym istotnym dziełem jest Nachrichten und Urtheile von den lateinischen aucroribus classics und ihren noch vorhandenen Schriften, również z 1713 roku, które według Estreichera mylnie przypisano P. K. Hopffnerowi.

Warto zwrócić uwagę na Praefatio de vita et scriptis Guillelmi Turcki, wydaną w 1718 roku jako część dzieła W. Turckiego: Specimen historiae sacrae. Jego Dissertatio de origine et progressu poenae adulterum apud Romanos z 1720 roku doczekała się kolejnych wydań, ostatniego w 1740 roku.

W latach 1720-1755 Lengnich skupił się na monumentalnym dziele: Geschichte der preußischen Lande Königlich-Polnischen Antheils, które składa się z dziewięciu tomów i przedstawia dzieje Prus Królewskich. Każdy tom zawiera dokumenty akt pruskich opatrzone odrębną paginacją, co czyni je wartościowym źródłem historycznym dla badaczy.

Do ważnych rozpraw należą także: Dissertatio de muneris Thesaurarii in Prussia Occidentali antiquitate iuribus et praerogativis oraz De incrementis studiorum per Polonos et Prussos autoritate ordinis philosophorum publice dissererit. Lengnich w swoich pracach nie tylko analizował zagadnienia prawne, ale również przyczyniał się do rozwoju studiów na temat religii oraz historii kultury w Polsce i Prusach.

W jego bogatym dorobku zawodowym można znaleźć również Pacta conventa Augusti III regis Poloniarum, wydaną w Lipsku w 1736 roku, i Ius publicum Regni Poloni, które miało swoje drugie wydanie w latach 1765-1766 oraz zostało przetłumaczone na polski przez M. Moszczeńskiego.

Warto zauważyć, że Lengnich był także aktywnym redaktorem, co podkreśla znaczenie jego pracy w kontekście historii literatury prawniczej.

Prace edytorskie

Wśród jego edytorskich osiągnięć znajduje się edycja dzieł Vincentius Kadłubko et Martinus Gallus, historyków Polski, która ukazała się w Gdańsku w 1749 roku. Wydanie to jest znane z kopii rękopisu, mającego swoje korzenie w roku 1426. Lengnich w tej pracy wykazał się umiejętnością doprowadzenia do publikacji ważnych dokumentów historycznych.

Kolejna istotna edycja to praca K. Schütza: Rerum Prussicarum historia ex codice manu auctoris scripto edita, czemu również towarzyszyły znaczące informacje, na które zwrócił uwagę Estreicher.

Jego wkład w badania nad historią być może oraz filozofią prawa, przynosi wiele korzyści współczesnym badaczom, którzy mogą korzystać z jego bogatej bibliografii i teorii.

A. Z. Helcla wspomina o znaczeniu jego prac w kontekście studiów prawniczych i literackich, co dowodzi, że Lengnich zasługuje na szczególne miejsce w historii polskiej literatury.

---

Oceń: Gotfryd Lengnich

---