Jakob Breyne

Nauka i edukacja

Jakob Breyne, znany również jako Jakub Breyn, to postać o znacznym wpływie na rozwój botaniki w Gdańsku. Urodził się 14 stycznia 1637 roku w Gdańsku i tam zmarł 25 stycznia 1697 roku.

Jego pochodzenie niderlandzkie miało istotny wpływ na jego późniejsze zainteresowania. Był nie tylko kupcem, ale także wybitnym botanikiem, który prowadził wszechstronne badania nad roślinami egzotycznymi. W swojej pracy przyczynił się do głębszego poznania flory Gdańska oraz terenów przyległych.

Jednym z jego wyróżniających się osiągnięć było również kolekcjonowanie bursztynu bałtyckiego, co świadczy o jego szerokim zakresie zainteresowań i pasji do natury. Dlatego Breyne pozostaje ważnym nazwiskiem w kontekście badań botanicznych Gdańska i historii tego miasta.

Życie i działalność

Jakob Breyne był synem znanego gdańskiego kupca, Jakoba Breyna, oraz Anny z domu Moorman. Jego rodzina miała korzenie w Antwerpii i była uchodźcami religijnymi z powodu wyznawania kalwinizmu. Swoją edukację rozpoczął w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, gdzie nawiązał kontakt z Christianem Mentzelem, z którym wspólnie rozpoczął pierwsze badawcze wyprawy. Po pewnym czasie przebywania w Lejdzie, gdzie został wysłany przez ojca w celu zdobycia praktyki kupieckiej, zdecydował się wziąć udział w wykładach na tamtejszym uniwersytecie jako wolny słuchacz, z szczególnym zainteresowaniem w dziedzinie botaniki.

Jego edukacja w Lejdzie została nagle przerwana po śmierci ojca, co zmusiło go do powrotu do Gdańska, gdzie przejął rodzinny interes handlowy. W 1655 roku poślubił Sarę Rogge. Choć początkowo skoncentrował się na kupiectwie, wkrótce powrócił do swoich naukowców pasji. W Gdańsku założył drukarnię, do której nowoczesny sprzęt sprowadził z Holandii, gdzie publikował swoje prace. W trakcie współpracy z uznanymi gdańskimi rysownikami i rytownikami, jak Andrzej Stech, oraz z botanikami z różnych regionów świata, jego reputacja w dziedzinie botaniki rosła.

Prace botaniczne

Kontakty Jakoba Breynego z holenderskimi naukowcami oraz botanikiem Jamesem Petiverem, członkiem Royal Society, były intensywne. Zakładając ogród botaniczny w Gdańsku, stworzył także muzeum przyrodnicze, w którym gromadził bogaty zielnik. Jego księgozbiór, rozwijany później przez syna, liczył w 1765 roku aż 4900 tomów. Z Holandii, od kolegów botaników oraz urzędników kolonialnych, otrzymywał arkusze zielnikowe, nasiona oraz egzotyczne rośliny, ich ryciny i akwarele. Zasilany tymi zasobami, tworzył kolekcję skamieniałości, minerałów oraz muszli.

W swoim dziele *Exoticarum aliarumque…* z 1677 roku Breyne opisał nie tylko rośliny egzotyczne, ale również gatunki z Prus Królewskich. Wiele z nich było nowością w gdańskiej florze, inne zaś czerpały z pracy Johannesa Loesela. Jego wysiłki dotyczące zachowania zasuszonych roślin, które były zbierane w okolicach Gdańska, Torunia oraz na Kaszubach, przetrwały do dziś w postaci dwóch zielników przechowywanych w Lejdzie oraz w zbiorach brytyjskich.

W *Prodromus…* z 1680 roku Breyne dokumentował ogrody botaniczne Holandii, uwzględniając jednocześnie wspomnienia o flory Prus. Jego syn, Johann Philipp Breyne, kontynuował dziedzictwo ojca, finishing publikację z 1739 roku, a także udokumentowując inne prace botaniczne, z których nie zachowały się jednak żadne rękopisy ani zielniki. Fragmenty zbiorów zielnikowych wysłane do Johanna Scheuchzera, z kolei, posłużyły do wzbogacenia publikacji *Agrestographia* w 1719 roku.

Breynowe eksperymenty dotyczyły m.in. zmienności roślin, takich jak skalnica torfowiskowa, a także odżywiania roślin. Prowadził badania nad wpływem różnorodnych warunków glebowych na wzrost nasion, a za jego twórczość wielokrotnie powoływał się Karol Linneusz. Niektóre gatunki, takie jak jaskier kaszubski, otrzymały nawet nazwę wskazującą na teren, w którym Breyne je obserwował.

Mimo swoich licznych osiągnięć w botanice, Breyne jest wymieniany w nomenklaturze botanicznej jako autor nazwiska w pełnym brzmieniu: Breyne. Niestety, większość jego pracy jest umiejscowiona w historii botanicznej po Linneuszu i nie ma statusu nazw poprawnych.

Publikacje

Jakob Breyne, znacząca postać w dziedzinie botaniki, był autorem wielu istotnych publikacji, które miały istotny wpływ na rozwój wiedzy o roślinach. Jego prace dokumentowały odkrycia botaniczne oraz dostarczały cennych informacji na temat różnorodności flory, szczególnie w kontekście roślin mniej znanych.

  • 1677: Exoticarum aliarumque minus cognitarum plantarum centuria prima. Gedani. Typis, sumptibus & in ædibus Autoris, ss. [34]+195+[11]+XXV+[1],
  • 1680: Prodromus fasciculi rariorum plantarum, Anno M.DC.LXXIX. w najznakomitszych ogrodach Holandii, w szczególności Incomparabili & Nobilissimo Florae Pandocheo Illustrissimi oraz Excellentissimi Domini Hieronymi van Beverningk itd., obserwowanych przez Jacoba Breynia, Gedanensis. Uzupełnione pytaniami o niektóre rośliny opisane przez Autora w Centurii pierwszej, które w czasie edycji Centurii pierwszej były mu głównie niedostępne. Gedani Sumptibus Auctoris, Imprimebat David Fridericus Rhetius,
  • 1689: Prodromus fasciculi rariorum plantarum secundus, przedstawiający katalog roślin rzadkich za rok 1688, obserwowanych w najznakomitszych ogrodach Holandii itd. Gedani.

Warto dodać, że Christian Mentzel wymienił również niezachowaną pracę autorstwa Breynego pt. Indices plantarum brasiliensium nondum editarum, co podkreśla zakres jego badań i zaangażowanie w rozwijanie wiedzy botanicznej.

Upamiętnienie

Nazwisko Jakuba Breynego zostało uhonorowane przez Johanna Reinholda Forstera oraz Georga Forstera w nazwie naukowej rodzaju Breynia. Ten rodzaj jest klasyfikowany w zależności od ujęcia jako część rodziny liściokwiatowatych lub wilczomleczowatych. Warto dodać, że Karol Linneusz wcześniej zaproponował tę samą nazwę dla rodzaju należącego do rodziny kaparowatych, jednak została ona odrzucona.

Na cześć Breynego przemianowano także kilka gatunków roślin, w tym jaskier o nazwie Ranunculus breyninus, powszechnie znany jako jaskier skalny, który często występuje pod późniejszym synonimem R. oreophilus. Dodatkowo, dwóm gatunkom z rodziny bobowatych nadano nazwy: Monopetalanthus breynei Bamps oraz Gilbertiodendron breynii Bamps.

Przypisy

  1. Anna A. Sobecka, Początki naukowych badań nad bursztynem w Gdańsku i kolekcja Jacoba Theodora Kleina (1685–1759), „Artium Quaestiones” (34), 2023, s. 13–46, DOI: 10.14746/aq.2023.34.1, ISSN 2719-4558 [dostęp 22.01.2024 r.]
  2. Katarzyna K. Pękacka-Falkowska, Jacob Breyne, jego przyjaciele i rośliny: Uwagi na marginesie Breyne’owskich exsiccatae z kolekcji Jamesa Petivera, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 70 (3), 2022, s. 287–331, DOI: 10.23858/KHKM70.2022.3.002, ISSN 2719-6496 [dostęp 14.01.2023 r.]
  3. Katarzyna K. Pękacka-Falkowska, The English Connection: Jacob and Johann Philipp Breyne, James Petiver and Plants: The Correspondence between the Breynes and Petiver from the 1690s, „Kwartalnik Historyczny”, 128 (5), 2021, s. 167–198, DOI: 10.12775/KH.2021.128.SI.1.06, ISSN 2451-1315 [dostęp 05.01.2022 r.]
  4. Katarzyna K. Pękacka-Falkowska, Horti sicci Jacoba Breyne’a z 1659 i 1673 roku, „Zapiski Historyczne”, 83 (2), 2018, s. 47–83, DOI: 10.15762/zh.2018.23, ISSN 2449-8637 [dostęp 01.01.2019 r.]
  5. Magdalena Ziarnek, Badacze szaty roślinnej Pomorza sprzed 1945 roku. Szczecin: Zakład Botaniki i Ochrony Przyrody ZUT w Szczecinie, Lonicera Krzysztof Ziarnek, 2012, s. 16–17. ISBN 978-83-936344-0-8.
  6. Piotr Daszkiewicz, Radosław Tarkowski, Jan Filip Breynius (1680–1764) – zapomniany pionier paleontologii w Rzeczypospolitej, „Przegląd Geologiczny”, vol. 57, nr 10, 2009, s. 866–873 [dostęp 11.01.2014 r.]
  7. Danuta Natalia Zasławska, Martwe natury kwiatowe Andreasa Stecha, „Porta Aurea”, 7/8, s. 163–211, 2009.
  8. Zofia Schwarz, Prywatne ogrody botaniczne a rozwój nauk przyrodniczych w ośrodku gdańskim w XVI-XVIII wiekach, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 31/2, s. 411–444, 1986.
  9. Stanisław Feliksiak, Słownik biologów polskich, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 88. ISBN 83-01-00656-0.
  10. Carolus Linnaeus, Species Plantarum Sections XI-XIII, s. 551.
  11. The International Plant Names Index (IPNI) [dostęp 10.01.2014 r.]
  12. Author standard form = Breyne, International Plant Names Index [dostęp 10.01.2014 r.]
  13. Genus: Breynia J. R. Forst. & G. Forst., Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 10.01.2014 r.]
  14. Breynia, Index Nominum Genericorum (ING) [dostęp 10.01.2014 r.]
  15. G.G. Hegi, Illustrierte Flora von Mittel-Europa. 3 Band. Dicotyledones (1 Teil), München: Verlag von J. F. Lehmann, 1912.
  16. Ranunculus breyninus, Euro+Med-Plantbase [dostęp 20.06.2023 r.]
  17. Monopetalanthus breynei Bamps, The Plant List [dostęp 10.01.2014 r.]
  18. Gilbertiodendron breynii Bamps, The Plant List [dostęp 10.01.2014 r.]

Oceń: Jakob Breyne

★★★★★
Średnia ocena:4.54 Liczba ocen:10