UWAGA! Dołącz do nowej grupy Gdańsk - Ogłoszenia | Sprzedam | Kupię | Zamienię | Praca

Gotfryd Ernest Groddeck

Nauka i edukacja

Gotfryd Ernest Groddeck, znany również w polskiej wersji jako Bogumił Ernest Grodek, a w rosyjskim odpowiedniku jako Годфрид Эрнест Гроддек, oraz litewskim jako Gotfrydas Ernestas Grodekas, to wybitna postać w historii polskiej kultury. Urodził się 17 listopada 1762 roku w Gdańsku, co stanowiło początek jego pasjonującej drogi życiowej.

W swojej karierze odgrywał kluczowe role jako filolog klasyczny, krytyk literacki, tłumacz oraz numizmatyk. Groddeck był również profesorem na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim, gdzie dzielił się swoją wiedzą i pasją z młodszymi pokoleniami.

Jego życie zakończyło się 11 kwietnia 1825 roku w Kijowcu, znajdującym się w guberni mińskiej, na posiadłości Łaskich, gdzie pozostawił po sobie trwały ślad w dziedzinie literatury i nauki.

Życiorys

Gotfryd Ernest Groddeck był synem Beniamina Groddecka, który urodził się 24 września 1720 roku, a zmarł 5 czerwca 1776 roku. Beniamin piastował stanowisko profesora literatury greckiej oraz języków wschodnich w Gdańskim Gimnazjum Akademickim w latach 1749–1776. Matką Grodecka była Beata Konstancja Ehlert. Swoje pierwsze kroki edukacyjne stawiał w szkole przy kościele Najświętszej Marii Panny, a następnie kształcił się w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, które istnieje od 1558 roku, w latach 1777–1782.

W 1782 roku rozpoczął studia w Getyndze, gdzie uczył się teologii i filologii pod okiem Christiana Gottloba Heynego. W biegu swojego rozwoju akademickiego, uzyskał tytuł magistra filozofii w kwietniu 1786 roku, a już w listopadzie tego samego roku doktoryzował się. W styczniu 1784 roku dołączył do Seminarium Philologicum Heynego, a w listopadzie zyskał miano członka Societatis Regiae Scientarium Gettingensis.

Dzięki znajomości z Johannem Gottfriedem Herderem, Groddeck rozpoczął pracę jako bibliotekarz i nauczyciel w Puławach. W latach 1787–1793 pełnił rolę wychowawcy oraz nauczyciela synów Adama Kazimierza Czartoryskiego: Adama Jerzego oraz Konstantego. Jego życie osobiste związane jest również z małżeństwem z Joanną d’Edling, które miało miejsce 19 marca 1789 roku we Włostowicach, skąd pochodziła jego żona. Para doczekała się kilkorga dzieci, w tym przynajmniej jednej córki.

W latach 1793–1796 Groddeck mieszkał w Łańcucie, gdzie uczył Henryka Lubomirskiego, późniejszego kuratora Zakładu im. Ossolińskich. W 1794 roku, wspólnie z Lubomirskim, udał się do Wiednia. Latem 1796 roku wrócił do Puław, gdzie objął stanowisko bibliotekarza Czartoryskich.

8 sierpnia 1804 roku, dzięki protekcji Czartoryskich, objął profesurę języka i literatury greckiej na Uniwersytecie Wileńskim, a od 1807 roku dodatkowo uczył literatury rzymskiej. Od 3 września 1804 roku był również prefektem biblioteki uniwersyteckiej, w której pracował Kazimierz Kontrym. Niektórzy z jego studentów to znane postacie, jak Adam Mickiewicz, Józef Jeżowski czy Tomasz Zan. W gronie jego uczniów znalazł się także Joachim Lelewel, Szymon Żukowski, a także wielu innych znakomitych przedstawicieli literatury i nauki.

Groddeck był aktywnym członkiem lóż masońskich: Litwin Gorliwy od 1816 roku, a także mistrzem loży Dobry Pasterz od 1820 roku. Pełnił również funkcję kustosza uniwersyteckiego gabinetu numizmatycznego od 1817 roku, brał udział w pracach Komitetu Ułożenia Ustaw Szczególnych, Komisji Cenzury oraz Komisji Spisu Książek dla Szkół. W latach 1819–1825 był członkiem korespondentem Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, a także prezesem honorowym Towarzystwa Nauk Moralnych w Wilnie.

Krótko przed swoją śmiercią wyjechał na wieś do Kijowca, w pobliżu Rakowa, do majątku swojej córki, Konstancji Łaskiej. Niestety w trakcie tej podróży zachorował na zapalenie płuc i zmarł 11 kwietnia 1825 roku. Według ustaleń Młodeckiego, pochowany został na cmentarzu parafialnym w Kijowcu, na obszarze dzisiejszej Białorusi. Jego nagrobek przetrwał do dnia dzisiejszego.

Twórczość

Pisarz ten publikował wiele recenzji w niemieckich pismach naukowych, które dotyczyły literackiego życia w Polsce, szczególnie zwracając uwagę na osiągnięcia Grzegorza Piramowicza. W latach 1805-1806 był współredaktorem „Dziennika Wileńskiego”, a także współpracował z „Tygodnikiem Wileńskim” w roku 1815. Jego inicjatywa doprowadziła do powstania „Gazety Literackiej Wileńskiej”, która niestety przestała być publikowana z końcem 1806 roku. W 1814 roku nastąpiło wznowienie „Dziennika Wileńskiego”, w którym Groddeck był redaktorem do roku 1815. W swoim dorobku naukowym opublikował wiele prac, w tym historię literatury greckiej noszącą tytuł Initia historiae Graecorum, która ukazała się w 1811 roku.

Ważniejsze dzieła

  • Commentatio in primum idyllum Theocriti, Gdańsk 1782; wyd. następne: Gdańsk brak roku wydania,
  • Observationes quaedam in Philoctetis loca selecta, powst. przez 6 stycznia 1784, (rozprawa zaginiona; na jej podstawie uzyskał wstęp na Seminarium Philologicum Ch. G. Heynego),
  • Commentatio de morte voluntaria. In concertatione civium Academiae Georgiae Augustae IV Junii 1785 ab ordine theologorum praemio ornata, Getynga (1785),
  • De hymnorum Homericorum reliquiis commentatio, Getynga kwiecień 1786 (rozprawa magisterska),
  • De oraculorum, quae Herodoti historiis continentur natura et indole, listopad 1786, rękopis: Archiwum Towarzystwa Naukowego w Getyndze, odpis: Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego, (na podstawie tej rozprawy został członkiem Societatis Regiae Scientarium Gettingensis),
  • „Über die Argonautica des Apollonius Rhodius”, Bibliothek der Alten Literatur u. Kunst (Getynga) 1787, zeszyt 2, s. 61-113,
  • Über die Vergleichung der alten szczególnie griechischen z niemiecką i nowoczesną literaturą, Berlin 1788,
  • Antiquarische Versuche. Erste Sammlung, Lwów 1800, (dedykowane A. K. Czartoryskiemu),
  • „Epistula critica auctore… Celsissimi Principis Adami Czartoryski Bibliothecario exhibens Phaenomenorum et Diosemeorum Arati lectionem variam… Arati Solensis Phaenomena et Diosemea Graece et Latine… curavit J. T. Buhle”, t. 2, Lipsk 1801, s. 333-426,
  • De scena in theatro Graecorum imprimis de tertiarum partium actore sive tritagonista praeeunte Julio Polluce Onomast. L. IV. c. 19, § 124. Commentatio qua scholas Graecas w Acad. Vilnensi na przed dzień 23 stycznia otworzyć wskazuje, Wilno 1805,
  • Adeundi muneris professori litterarum Graecarum in Academia Caesarea Vilnensi X Cal. Februarii A. 1805 ergo habita allocutio, Wilno 1805,
  • De orbis antiqui Graecis cogniti descriptione, wygł. Wilno 28 czerwca 1805 na publicznym posiedzeniu Uniwersytetu Wileńskiego, niewydane, odpis J. Lelewela w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 3488; streszcz.: Gazeta Litewska Wileńska 1806, nr 1,
  • De religionum Hellenicarum natura et indole, wygł. Wilno 15 września 1805 na publicznym posiedzeniu Uniwersytetu Wileńskiego, niewydane, odpis J. Lelewela w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 3488; streszcz.: Gazeta Litewska Wileńska 1806,
  • Prolusio in locum Jul. Pollucis de scena in theatro Graecorum, wyd. jako przedmowa do: Sophocles Philoctetes Graece, Wilno 1806, (porównaj: Prace edytorskie poz. 1),
  • Prolusio secunda in Jul. Pollucis locum de thymele in theatro Graecorum, wyd. jako przedmowa do: Sophocles Trachiniae Graece, Wilno 1808, (porównaj: Prace edytorskie poz. 2),
  • Programme du cours de la littérature ancienne à l’Université (z roku 1810), rękopis: Biblioteka Czartoryskich (Archiwum Domowe, sygn. 29, s. 181-191),
  • Historiae Graecorum litterariae elementa in usum lectionum, Wilno 1811; wyd. 2: Initia Historiae Graecorum litterariae, t. 1-2, Wilno 1821,
  • Antiquitatum Romanarum doctrina in usum lectionum akademickich adumbrata, Wilno 1811,
  • Ad Somnium Scipionis monita, Wilno 1814; wyd. następne: Wilno 1818,
  • Observations sur une dissertation présentée au concours pour la Chaire d’Éloquence de l’Université Impériale de Vilna, rédigées et publiées…, Wilno 1815,
  • De theatri Graeci partibus, imprimis de parasceniis praeeunte Jul. Polluce Onomast. IV. c. 19 § 123. Prolusio tertia… 15 stycznia an. 1816 lecta… Cum tabula aenea, Wilno 1816,
  • „Prolusio de hyposcenio in theatro Graecorum”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1816/1817,
  • „De nuperis inventis Mediolanensibus”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1817/1818,
  • De antiquitate Romana, wykład z roku 1818, rękopis: Ossolineum, sygn. 6719/I,
  • „Disputatio Getae…, sive de immortalitatis, quam Getis persuasisse dicitur Zamolxis, ratione”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1818/1819,
  • „Roztrząśnienie niesłusznych zarzutów przeciwko nauce języków starożytnych”, Dziennik Wileński 1819, t. 2 i odb.,
  • „Disputatio contra iniqua quaedam de veterum linguarum studio iudicia”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1819/1820,
  • „Disputatio: Graecorum de Zamolxide fabulae”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1820/1821,
  • „De aulaeo et proëdria in theatro Graecorum ad Pollucis Onomasticon IV, 19 § 121, 122”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1821/1822,
  • „Epicrisis quaestionis de fine tragoediae Graecae veteris ethico et politico”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1822/1823,
  • „Additamenta ad disputationem suam de Argonauticorum Apolonii Rhodii fontibus”, Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi 1823/1824.

Oprócz swoich badań i recenzji, autor publikował w następujących czasopismach: Allgemeine Litertaturzeitung (Halle), Bibliothek der Alten Literatur u. Kunst (Getynga, 1786-1787, 1791, 1794), Dörpatische Beiträge, Dziennik Wileński (1805-1806; zawiera m.in.: Wykład nowego mniemania względem poematów Iliady i Odyssei Homerowi przypisywanych, 1805, t. 1, s. 66-82, t. 2, s. 35-48; Jak należy pisać o przedmiotach mitologicznych?, 1805, t. 1, s. 44-53; Uwagi nad zdaniem autora Podróży Anacharsysa o prawach ateńskich co do edukacji, 1805, t. 2, s. 80-93; O celu i sposobie uczenia starożytnej klasycznej literatury w szkołach i gimnazjach, 1805, t. 5, s. 52-68), Dziennik Wileński (1815), Gazeta Wileńska Litewska (1815), Göttingische Gelehrte Anzeigen, Jenaër Allgemeine Litertaturzeitung, Kurier Litewski (tu: „List redaktora Kuriera Litewskiego z powodu rzekomego odszukania w Herkulanum dzieł Epikur, Platona…”, 1811, nr 75), Magazin f. Öffentliche Schulen und Schullehrer (Brema 1791), Miscellanea Critica (tu: „De Aulaeo et Proedricea Graecorum disputatio”, 1826, t. 1, s. 292), Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi (1816-1824), Tygodnik Wileński (tu: „O znaczeniu, celu i osnowie literatury w powszechności”, 1815, t. 1, s. 186).

Przekłady

  • Aristophanes: Weiberversammlung, griechisch und deutsch mit erklärenden Anmerkungen, powst. 1796, rękopis: Biblioteka Kórnicka, sygn. 1337/VIII-59, (przekł. prozą ze wstępem tłumacza i dedykacją A. K. Czartoryskiemu); w Bibliotece Czartoryskich (Archiwum Domowe, sygn. 29, s. 43-44) zachowano ponadto przekł. francuski jednej sceny z komedii Arystofanesa Acharnejczycy,
  • Dikaiarch: Einige der vorzüglichsten Stellen aus dem uns übrig gebliebenen Bruchstück von… oder Beschreibung der Stilen und Lebensart der Griechen, grechisch und deutsch, powst. 1798, rękopis: Biblioteka Czartoryskich (Archiwum Domowe, sygn. 29, s. 77-82, 85-87),
  • T. Twinning: „O poezji za sztukę naśladowczą uważanej”, Dziennik Wileński 1805, t. 3, s. 405-427; 1806, t. 4, s. 67-77, 206-217,
  • Aleksander von Macedonien und der Seher Tiresias in der Unterwelt. Aus dem Lateinischen übersetzt vom Verfasser, Wilno 1813.

Prace edytorskie

  • Sophocles: Philoctetes Greace, Wilno 1806, (porównaj: Twórczość poz. 14),
  • Sophocles: Trachiniae Greace, Wilno 1808, (porównaj: Twórczość poz. 15),
  • M. T. Cicero: Ad Marcum Brutum… ad exemplar Bipontinum, in usum scholarum, Wilno 1809,
  • A. F. Persius: Satirae. Ex recensione Francisci Passovii, in usum praelectionum, Wilno 1810,
  • M. T. Cicero: Laelius sive de amicitia, dialogus ad P. Pomponium Atticum in usum scholarum, Wilno 1811,
  • J. Facciolati: Oratio de Sacrae Scripturae studio cum veterum linguarum studiis coniugendo… coram E. Cardinali et Episcopo Patavino anno 1718 habita Patavii… Idibus Mais a. 1814… academici iussu typis repetita, Wilno 1814, (przedr. z edycji lipskiej 1722; z przedmową Grodka),
  • M. T. Cicero: De claris oratoribus liber qui dicitur Brutus, Wilno-Warszawa 1815,
  • F. K. Buttmann: Grammatica Graeca Buttmanniana contractior, in usum tironum edidit, Wilno 1817; przekł. polski: S. K. Hryniewicz: Gramatyka grecka skrócona przez G. E. Grodka, tłumaczenie z łacińskiego, Wilno 1823.

Listy i materiały

  • Do A. K. Czartoryskiego 68 listów z lat 1790-1817, rękopisy: Biblioteka Czartoryskich (Archiwum Domowe, sygn. 29),
  • Do A. J. Czartoryskiego 34 listy z lat 1796-1822, rękopisy: Archiwum Kuratorii Wileńskiej, sygn. 113; list z roku 1804 znajduje się w Bibliotece Czartoryskich, sygn. 5445,
  • Do I. Krasickiego z roku 1798, wyd. J. Łanowski: „X. A. G. na cenzurowanym”, Zeszyty Wrocławskie 1952, nr 1,
  • Do C. G. Schütza list z roku 1805, wyd. K. F. Schütz: Darstellung seines Lebens. Charakter i Verdienste…, t. 1, Halle 1834, s. 134,
  • Do J. Zawadzkiego 8 listów z lat 1805-1815 i brak daty, wyd. J. Oko: „Listy Grodka w Archiwum Księgarni Zawadzkich w Wilnie”, Ateneum Wileńskie, rocznik 9 (1933/1934) i odn. Wilno 1934,
  • Do J. Lelewela 10 listów z lat 1809-1820, wyd. Z. Węclewski, Przewodnik Naukowy i Literacki 1878, s. 667-672, 763-768; list z roku 1824, wyd. J. Oko: „Groddeck jako numizmatyk”, Ateneum Wileńskie, rocznik 8, 1931/1932 (1933),
  • Do K. Morgensterna 3 listy z lat: 1811, 1813, 1815; wyd. adresat: „Briefe und Brieffragmente”, Dörpatische Beiträge 1813, s. 188-190; 1814, s. 276-277, 438-441,
  • Do S. B. Lindego list z roku 1813, do M. Jurkowskiego list z roku 1815 (nie 1825!), wyd. T. Wierzbowski w: Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904,
  • Do ministra oświecenia z roku 1816, wyd. T. Turkowski w: Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi, t. 2, Wilno 1937, s. 114-116,
  • Do A. Maia list z roku 1818 i od Maia z roku 1820, wyd. W. A. Francew: Polskoje sławianowiedienije konca XVIII i pierwoj czetwierti XIX st., Praga 1906,
  • Do L. Sobolewskiego list z roku 1818, Wizerunki i Roztrząsania Naukowe, t. 16 (1840), s. 156-159,
  • Do S. Staszica list z roku 1819, wyd. A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk, t. 4, Kraków 1902,
  • Do Jana Śniadeckiego, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 3131,
  • Do rządu Uniwersytetu Wileńskiego: listy, memoriały i inne materiały z różnych lat; rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 976, t. 1-2,
  • Do A. Potockiego, rękopis: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 291),
  • 553 listy od różnych osób, m.in. od: matki i rodziny, J. S. Bandtkiego z lat 1802-1814, K. Chromińskiego z roku 1809, T. Czackiego z lat 1805-1811, A. J. Czartoryskiego z lat 1787-1822, S. Kłokockiego z lat 1804-1818, K. Lacha Szyrmy z lat 1814-1821, S. B. Lindego z roku 1824, H. Lubomirskiego z lat 1797-1799, K. C. Mrongowiusza z lat 1806-1822, J. U. Niemcewicza z roku 1816, I. Potockiego z roku 1800, H. Stroynowskiego z lat 1804-1811, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie z roku 1819; rękopisy: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 3097, t. 1-4. Stąd także listy T. Czackiego i J. Lelewela z lat 1809-1825 wyd. Z. Węclewski, Przewodnik Naukowy i Literacki 1876, t. 4; 1878, t. 6; listy J. Franka i jego żony z lat: 1805, 1819, 1823 wyd. J. Fritz: Listy Józefa Franka do G. E. Grodka, Lwów 1929,
  • Od A. J. Czartoryskiego z lat: 1808, 1816; rękopisy: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 5240, 5445,
  • Od A. J. Czartoryskiego z lat: 1809-1818, 1822; odpisy: Archiwum Kuratorii Wileńskiej, sygn. 141, 142,
  • Od L. Sobolewskiego z roku 1818, rękopis: Archiwum Kuratorii Wileńskiej, sygn. 113,
  • Ocena 3 prac konkursowych do katedry wymowy w Uniwersytecie Wileńskim z 4 kwietnia 1816, rękopis: Archiwum Kuratorii Wileńskiej, sygn. 151,
  • Wypisy z wykładów, m.in. z wykładu De antiquitate Romana z roku 1818, rękopis: Ossolineum, sygn. 6719/I,
  • Odpisy wykładów uniwersyteckich, rękopisy znajdowały się w Bibliotece Seminarium Duchownego Rzymskokatolickiego Wileńskiego, sygn.: 25-10-59, 25-10a-20, 25-10a-21, 25-10a-22, 25-10a-100,
  • Odpis wykładu De re numaria veterum, rękopis znajdował się w Bibliotece Seminarium Duchownego Rzymskokatolickiego Wileńskiego, sygn.: 25-10a-38.

Szczegółowe informacje o jego dorobku bibliograficznym można znaleźć w pracach A. Szantyra oraz M. Ambrosa, którzy przygotowali obszerną bibliografię jego twórczości.

Przypisy

  1. Aleksander Kraushar, Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800-1832 : monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych. Ks. 4, Czasy polistopadowe : epilog : 1831-1836, 1906 r., s. 484.

Oceń: Gotfryd Ernest Groddeck

★★★★★
Średnia ocena:4.72 Liczba ocen:8