Johann Philipp Breyne

---

Życie i działalność

Johann Philipp Breyne był potomkiem gdańskiego kupca i botanika Jakoba Breyna, a także Sary z rodziny Rogge. Wybór edukacyjny zaprowadził go do Gimnazjum Akademickiego (Akademisches Gymnasium) w Gdańsku, gdzie kształcił się w dziedzinie medycyny i nauk przyrodniczych. Jego studia w Lejdzie, pod okiem Hermanna Boerhaavego, zaowocowały uzyskaniem doktoratu z medycyny w roku 1702. Po zakończeniu nauki, przez następne dwa lata podróżował po różnych krajach europejskich, a następnie osiedlił się na stałe w Gdańsku, gdzie rozpoczął swoją praktykę medyczną.

Breyne dysponował znacznym majątkiem, co wkrótce skłoniło go do porzucenia kariery lekarskiej na rzecz badań botanicznych. Inspirowany przykładem swojego ojca, stworzył prywatny ogród botaniczny, w którym eksperymentował z uprawą takich roślin jak ananasy. W 1707 roku ożenił się z Konstancją Ludewig, z którą doczekał się córek, które przyczyniły się do powstania wielu barwnych tablic w jego pracach. Co ciekawe, jedna z córek (wraz z młodszym bratem) była poddawana inokulacji przez ojca, co sprawia, że Breyne uchodzi za pioniera szczepień ochronnych w Prusach Królewskich, wykonując ten zabieg znacznie wcześniej niż Nataniel Wolf.

Od 1703 roku Johann Philipp Breyne był członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie. Kontynuował dzieło swojego ojca, gromadząc kolekcję przyrodniczą, która osiągnęła imponującą wielkość, liczącą w 1765 roku aż 4,9 tysiąca tomów. Kolekcja ta obejmowała nie tylko zbiory roślinne, ale także skamieniałości, minerały, muszle, szczątki zwierząt oraz numizmaty. Wśród bardziej interesujących eksponatów znajdowały się gniazda litewskich remizów oraz niezwykły „ziołozwierz”, znany jako „owca scytyjska” – czyli fragment pędu paprotnika, uformowany na kształt owcy.

Życiorys Johanna Breynego (pt. Vita Joannis Philippi Breynii adcommodatae) został opisany przez gdańskiego botanika Gottfrieda Reygera w publikacji poświęconej florze gdańskiej, znanej jako Tentamen florae gedanensis methodo sexuali adcommo (1766). Jego dorobek naukowy obejmuje również część korespondencji, której archiwum liczy 1,5 tysiąca listów, przechowywanych w Landesbibliothek Gotha w Niemczech. Warto również wspomnieć, że caryca Katarzyna II Wielka nabyła jego zbiory przyrodnicze, a następnie przekazała je Aleksiejowi Orłowowi.

Prace botaniczne

W 1739 roku Johann Philipp Breyne opracował i wydał na nowo dzieło jego ojca, Jakoba Breyna, pod tytułem „Prodromus fasciculi rariorum plantarum…”, które wzbogacił o życiorys swojego ojca, napisany przez G. D. Seylera z Elbląga. Był bliskim przyjacielem Georga Andreasa Helwinga, a także mecenasem jego badań. Jako osoba zamożna, chętnie wspierająca naukowe wyzwania, nabył rękopis oraz pokrył koszty związane z publikacją dzieła Helwinga „Flora quasimodogenita…”, do którego napisał także przedmowę. Oprócz tego, zajmował się także opracowaniem danych dotyczących występowania 26 gatunków roślin z rodzin sitowatych (Juncaceae), ciborowatych (Cyperaceae) oraz wiechlinowatych (Poaceae), które zostały opublikowane w dziele „Agrostographia…” autorstwa Johanna Scheuchzera w 1719 roku.

Prace paleontologiczne i zoologiczne

Johann Philipp Breyne jest uważany za autora najstarszych opisów skamieniałości pochodzących z obecnych terenów Polski. W swoich badaniach skupił się na takich organizmach jak belemnity, amonity, łodzikowate, jeżowce oraz organiczne inkluzje w bursztynie. Opracował także koncepcję podziału systematycznego mięczaków, włączając w to również gatunki wymarłe. Jego prace miały duże znaczenie i były wysoko cenione przez wielu wybitnych przyrodników tej epoki, w tym Lamarcka i Cuviera. Breyna wykazał, że jego opisy mamuta przyczyniły się do porzucenia biblijnych koncepcji o przedpotopowych potworach, a także umożliwiły wykształcenie pojęcia gatunku wymarłego. Monograficzna praca poświęcona czerwcowi polskiemu (Porphyrophora polonica) pozostaje jednym z kluczowych osiągnięć osiemnastowiecznej entomologii.

Publikacje

Johann Philipp Breyne, będący istotną postacią w historii nauki, pozostawił po sobie szereg istotnych publikacji, które podkreślają jego wkład w rozwój botaniki i entomologii. Oto przegląd jego kluczowych prac:

• 1704/1705: De Plantis & Insectis Quibusdam Rarioribus in Hispania Observatis. Opublikowane w Philosophical Transactions, tom 24, strony 2044-2055,
• 1710/1712: Epistola D. J. Phil. Breynij, M. D. Gedanensis, & Reg. Societ. Lond. Sodal. ad D. Hans Sloane, M. D.. Zawiera różne obserwacje z podróży do Włoch, podjętej w roku 1703. W Philosophical Transactions, tom 17, strony 447-459,
• 1724/1725: Dissertatiuncula de Agno Vegetabili Scythico, Borametz Vulgo Dicto. W Philosophical Transactions, tom 33, strony 353-360,
• 1725/1726: Observatio de Succinea Gleba, Plantae Cujusdam Folio Impraegnata, Rarissima. W Philosophical Transactions, tom 34, strony 154-156,
• 1731: Historia naturalis Cocci Radicum Tinctorii quod polonicum vulgo audit. Danzig,
• 1731/1732: Some Corrections and Amendments by J.P. Breynius, M.D. F.R.S. dotyczące generacji owada Coccus Radicum, w jego Natural History Thereof, opublikowanej w roku 1731. W Philosophical Transactions, tom 37, strony 444-447,
• 1737: A Letter from John Phil. Breyne, M. D. F. R. S. to Sir Hans Sloane, Bart. Pres. R. S. Z obserwacjami i opisem kości mamuta odkrytych w Syberii, co udowadnia, że należały do elefantów. W Philosophical Transactions, tom 40, strony 124-138,
• 1739: Prodromi fasciculi rariorum plantarum primus et secundus. (zmienione wydanie publikacji ojca),
• 1739/1741: Observatio de Immodico & Funesto Lapidum Cancrorum, Similiumque Terrestrium Absorbentium Usu, co doprowadziło do powstania kamieni w żołądku i nerkach. W Philosophical Transactions, tom 41, strony 557-559 (wspólnie z Hansem Sloane),

Te prace są tylko częścią dorobku Breyna, lecz ukazują jego wielką wiedzę oraz zaangażowanie w badania nad różnorodnością świata przyrody.

---

Oceń: Johann Philipp Breyne

---