Hugo Conwentz

---

Życiorys

Abraham, ojciec Hugona, był rolnikiem, który początkowo mieszkał w Świętym Wojciechu. Po narodzinach Hugona, rodzina przeprowadziła się do Gdańska, gdzie zamieszkali przy ul. Mariackiej 28. Tam Abraham prowadził działalność gospodarczą, zajmując się handlem materiałami opałowymi, takimi jak drewno oraz węgiel. Historia rodziny Conwentz sięga Holandii, skąd pochodzili i gdzie nosili nazwisko Convent, a także byli członkami mennonickiej społeczności. W rodzinie Hugona było sześcioro rodzeństwa.

Hugo kształcił się w gdańskiej szkole św. Jana (Realgymnasium zu St. Johann), gdzie to temat botaniki zainteresował go nauczyciel Theodor Bail. Kontynuował edukację na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie uczył się m.in. od znanego botanika, profesora Göpperta, oraz studiował w Getyndze. W 1876 roku, po ukończeniu studiów, Hugo został asystentem Göpperta na Uniwersytecie Wrocławskim, pracując w należącym do tej uczelni ogrodzie botanicznym. W tym samym roku bronił również pracy doktorskiej, która dotyczyła skamieniałego drewna z dyluwium północnych Niemiec, zatytułowanej „Über die versteinten Hölzer aus dem norddeutschen Diluvium”.

Od 4 stycznia 1880 roku, Hugo objął stanowisko dyrektora Zachodniopruskiego Muzeum Prowincjonalnego w Gdańsku, pełniąc tę funkcję przez trzydzieści lat, aż do 1910 roku. W 1906 roku rozpoczął również pracę jako konserwator przyrody w Prusach, odpowiedzialny za ochronę pomników przyrody (niem. Staatliche Stelle für Naturdenkmalpflege in Preußen). Na początku sprawował tę funkcję w Gdańsku, jednak w 1910 roku przeniósł się wraz z urzędem do Berlina. Hugo aktywnie zabiegał o utworzenie tego urzędu i przez całe życie dążył do budowy systemu ochrony przyrody w Niemczech.

W sierpniu 1919 roku, Hugo zawarł związek małżeński z Szwedką Gretą Ekelöf (1882–1933), która pracowała jako bibliotekarka w Bibliotece Państwowej w Sztokholmie. Po jego śmierci, Greta opublikowała bibliografię jego prac, noszącą tytuł „Bibliographia Conwentziana. 1874-1922”.

Hugo Conwentz zmarł w wyniku komplikacji pooperacyjnych. Został pochowany na cmentarzu Südwestkirchhof Stahnsdorf w Berlinie, a jego nagrobek przetrwał do dnia dzisiejszego.

Działalność

Popularyzacja i ochrona przyrody

Hugo Conwentz, pełniąc rolę organizatora oraz pierwszego dyrektora Zachodniopruskiego Muzeum Prowincjonalnego w Gdańsku, znacząco rozszerzył początkową kolekcję, którą przejął od gdańskiego Naturforschende Gesellschaft (Towarzystwa Przyrodniczego). W ramach swoich działań prowadził intensywne badania archeologiczne na terenie Prus, co skutkowało stworzeniem rozbudowanej sieci współpracowników terenowych. Ich zadaniem było pozyskiwanie okazów przyrodniczych oraz informacji o odkryciach dokonywanych przez lokalne społeczności. Dodatkowo, Conwentz otrzymał wiele cennych zbiorów od różnych kolekcjonerów. Dzięki tym wysiłkom, gdy ustąpił ze swojego stanowiska, kolekcja muzealna wzrosła dziesięciokrotnie w porównaniu do jej początkowego stanu.

W trakcie swojej działalności w Gdańsku, w roku 1906, Conwentz był inicjatorem utworzenia rezerwatu w Górkach Wschodnich, gdzie obecnie znajduje się znany rezerwat „Ptasi Raj” rezerwat „Ptasi Raj”. Ponadto, zrealizował inwentaryzację największych głazów narzutowych w regionie Pomorza Gdańskiego. Jego działalność przyczyniła się do nowego zrozumienia pojęcia „pomnik przyrody”, które wcześniej zaproponował Aleksander von Humboldt na przełomie XVIII i XIX wieku. Conwentz odegrał także kluczową rolę w powstaniu pierwszego na świecie urzędowego stanowiska konserwatora przyrody, obejmując funkcję państwowego opiekuna pomników przyrody (niemiecki: Staatliche Stelle für Naturdenkmalpflege in Preußen) i wprowadzając w Prusach ochronę gatunkową.

Propagował idee ochrony przyrody, publikując swoje prace w wielu krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych. Jego licznie odbywane podróże zagraniczne zaowocowały wykładami w takich miastach jak Sztokholm, Uppsala, Londyn, Wiedeń, Paryż, Praga, a także w polskich miastach jak Poznań, Bydgoszcz czy Toruń. Współpraca z Marianem Raciborskim przyczyniła się do powstawania fundamentów ochrony przyrody w Polsce. W późniejszych latach życia, Conwentz skupił się na nauczaniu na temat ochrony przyrody oraz krajoznawstwa w szkołach. Rozpoczął przygotowywanie pracy zatytułowanej „Heimatkunde und Heimatschutz in der Schule”, jednakże nie udało mu się jej ukończyć; pierwsza część została opublikowana pośmiertnie w 1922 roku.

W 1918 roku, dzięki jego staraniom, wyłączono fragment Puszczy Białowieskiej o powierzchni około 3 tysiące hektarów (w rejonie Narewki i Hwoźnej) z masowej, rabunkowej wycinki prowadzonej przez armię niemiecką od 1915 roku. Obszar ten stał się jądrem późniejszego rezerwatu ścisłego w obrębie Białowieskiego Parku Narodowego, co skutkowało zaniechaniem planów budowy kolejki leśnej na tym terenie.

Działalność naukowa

Hugo Conwentz specjalizował się przede wszystkim w badaniach skamieniałych szczątków roślinnych znalezionych w bursztynie bałtyckim, kierując się bogatymi zbiorami inkluzji w swoim muzeum oraz kolekcjami z innych instytucji. Na podstawie tej wiedzy opublikował dwie obszerne i bogato ilustrowane monografie dotyczące roślin w bursztynie bałtyckim oraz rekonstrukcji macierzystego lasu bursztynodajnego. Sformułował hipotezę sugerującą, że znaczne złoża bursztynu bałtyckiego powstały na skutek intensywnego żywicowania drzew iglastych, co było efektem ich chorób. Udało mu się także określić gatunek drzewa, które produkowało tę żywicę, który nazwał Pinus succinifera, sugerując, że był to wymarły gatunek sosny.

Conwentz prowadził również badania w dziedzinie florystyki oraz fitogeografii. Publikował obszernie dane florystyczne w różnorodnych krótkich doniesieniach i raportach, a także w bardziej rozbudowanych traktatach. Wiele jego publikacji dotyczyło występowania na obszarze Prus Zachodnich współcześnie i w przeszłości kotewki orzecha wodnego Trapa natans. W 1895 roku, jego szczegółowe opracowanie obejmujące istotne dla ochrony trzy taksony: jarzęba brekinię Sorbus torminalis, jarzęba szwedzkiego S. intermedia oraz formę płaczącą świerka pospolitego Picea abies f. pendula, zyskuje szczególne uznanie. Podobnie, publikacje poświęcone cisowi pospolitemu Taxus baccata również wyróżniają jego osiągnięcia w dziedzinie nauki. W 1900 roku wydał podręcznik botaniki leśnej „Forstbotanisches Merkbuch”, który zawierał szczegółową charakterystykę lasów oraz wykaz drzew pomnikowych w Prusach Zachodnich.

Conwentz był członkiem wielu towarzystw naukowych, takich jak Brandenburskie Towarzystwo Botaniczne (Botanische Verein der Provinz Brandenburg) oraz Towarzystwo Badań Przyrodniczych w Gdańsku (Naturforschende Gesellschaft in Danzig), w którym przez niemal trzy dekady pełnił rolę sekretarza. Był również współzałożycielem Zachodniopruskiego Towarzystwa Botaniczno-Zoologicznego (Westpreussische Botanisch-Zoologische Verein) i aktywnie uczestniczył w jego pracach do 1905 roku jako członek zarządu oraz członek honorowy.

Upamiętnienie

W 2013 roku w Puszczy Białowieskiej miało miejsce ważne wydarzenie, podczas którego odsłonięto tablicę, mającą na celu uświetnienie pamięci Hugo Conwentza oraz jego wkładu w ochronę i utrzymanie tej unikalnej puszczy. Z tej okazji warto również wspomnieć o tym, że Hugo Conwentz jest patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING, który można spotkać w Gdańskich Autobusach i Tramwajach, noszącym numer boczny 1035.

Dodatkowo, istnieje osobny artykuł dotyczący Dębu Hugo Conwentza, który również zasługuje na uwagę.

Wybrane publikacje

Hugo Conwentz to wybitna postać w dziedzinie nauk przyrodniczych, który miał znaczący wpływ na rozwój wielu dyscyplin. Opublikował on przeszło 300 prac naukowych, popularnonaukowych oraz podręczników, które obejmowały szereg tematów związanych z florystyką, paleobotaniką, leśnictwem, ochroną przyrody, historią badań przyrodniczych w Prusach Zachodnich, geologią, archeologią oraz muzealnictwem.

Wśród jego cennych publikacji można wymienić:

• Danzig in naturwissenschaftlicher und medizinischer Beziehung (1880),
• Die flora des Bernsteins, Zweiter Band: Die Angiospermen des Bernsteins. Danzig: Engelmann (1886),
• Monographie der baltischen Bernsteinbäume (1890),
• Die Eibe in Westpreußen, ein aussterbender Waldbaum (1892) (wersja cyfrowa z Biblioteki Cyfrowej Mecklenburg-Vorpommern),
• Untersuchungen über fossile hölzer Schwedens (1892),
• Die Moorbrücken im Thal der Sorge auf der Grenze zwischen Westpreußen und Ostpreußen. Ein Beitrag zur Kenntniss der Naturgeschichte und Vorgeschichte des Landes (1897) (wersja cyfrowa z Biblioteki Cyfrowej Mecklenburg-Vorpommern),
• The care of natural monuments with special reference to Great Britain and Germany. Nature 80, 275 (1909),
• Naturschutzgebiete in Deutschland, Österreich und einigen anderen Ländern, Magazyn Towarzystwa Geograficznego w Berlinie (1915) wersja cyfrowa w DigiZeitschriften. Das Deutsche Digitale Zeitschriften Archiv.

---

Oceń: Hugo Conwentz

---