Wielka Aleja

---

Historia

Chronologia nazwy

• niem. Langenfuhrtsche Allee (do 1822),
• niem. Lindenallee,
• niem. Grosse Allee (do lat 30. XX w.),
• niem. Hindenburg Allee (lata 30. XX w. – 1945),
• aleja marszałka Rokossowskiego (1945 – 1956),
• aleja Zwycięstwa (od 1956).

Do końca XIX wieku

W początkowym okresie była to część wsi Suchanino, którą wielki mistrz zakonu krzyżackiego przekazał jako patrymonium Młodemu Miastu. W 1454 roku obszar ten został przejęty przez Stare Miasto, co zostało zatwierdzone przez tzw. wolniznę. W XVII wieku teren ten stał się miejscem sporów pomiędzy wsią Suchanino a Gdańskiem.

Wielka Aleja została stworzona w latach 1768-1770, zainicjowana przez gdańszczanina Daniela Gralatha (1708-1767). Pomnik poświęcony jego osobie, zdobiony głaz narzutowy, znajduje się tam od 1900 roku. Całkowita kwota na budowę wyniosła 100 tysięcy guldenów, a cena jednego sadzonki wyniosła 6 guldenów.

Aleję zaprojektowano tak, aby łączyła modernistyczne fortyfikacje Bramy Oliwskiej, oznaczającej ówczesne granice Gdańska, z Wrzeszczem (wówczas samodzielnym miastem). Projekt obejmował sadzenie w czterech rzędach 1416 lip (długowiecznych drzew) sprowadzonych z Holandii. Łączna szerokość alei wynosiła około trzydziestu metrów, z pasem centralnym przeznaczonym dla pojazdów oraz promenadami dla pieszych, każda o szerokości pięciu metrów. Dzięki temu powstała znacząca arteria łącząca oba miasta.

Początkowo aleja sięgała aż do parku Uphagena, nad którym odbywał się przepływ Potoku Królewskiego, co stanowiło naturalną granicę między Gdańskiem a Wrzeszczem. Drzewa sadzono w odstępach co sześć metrów, w tzw. mijankę, co nadawało alei unikalny charakter. Do 1822 roku, aleja nosiła nazwę Aleja Wrzeszczańska (Langenfuhrtsche Allee).

Na przełomie XVIII wieku gdańskie parafie zaczęły ustanawiać swoje cmentarze wzdłuż alei. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku, na środku alei została wytyczona granica między Prusami a pozostającym w granicach Polski Gdańskiem.

W wyniku oblężenia w 1807 roku, przestarzały już wówczas kościół i szpital św. Aniołów, który istniał od XIV wieku, został całkowicie zniszczony. Miejsce to znajduje się obecnie czołg-pomnik T-34. Podczas tego oblężenia, Prusacy wycięli część drzew, aby stworzyć pole ostrzału. W 1813 roku aleja również ucierpiała, jednak drzewka były regularnie odnawiane po każdym zniszczeniu.

Wielka Aleja została włączona do granic administracyjnych Gdańska 17 marca 1814 roku. Od 1822 roku, zarządzanie aleją zaczęło przejmować miasto. W początkowych latach pełniła funkcję promenady, będąc miejscem spotkań miłośników jazdy konnej. Z czasem, w 1872 roku, wprowadzono tramwaje konne, a w 1896 roku elektryczne (zob. tramwaje w Gdańsku).

Wzdłuż alei powstawały różnorodne kawiarnie, w tym znane nieistniejące już Cztery Pory Roku (Vier Jahreszeiten) oraz Cafe Halbe Allee. W 1892 roku pośrodku alei poprowadzono główny kolektor ściekowy z Wrzeszcza do Ołowiance, skąd ścieki trafiały na pola irygacyjne na Stogach, w Sączkach. W latach 1896–1897 stworzono Park Steffensa o powierzchni 4,3 ha, na terenie dawnego cmentarza ubogich, fundowany przez Franza Steffensa. W maju 1900 roku, miasto upamiętniło założyciela alei, Daniela Gralatha, poprzez postawienie pomnika.

Od początku XX wieku

Na początku XX wieku stworzono odgałęzienie alei w kierunku powstającej Politechniki Gdańskiej, gdzie lipy sadzono wzdłuż drogi do uczelni.

3 września 1915 roku otwarto halę sportowo-widowiskową (Sporthalle), mającą pojemność 2000 miejsc. Po II wojnie światowej hala przekształciła się w siedzibę Opery Bałtyckiej.

W tym samym roku wprowadzono nową numerację posesji, która przetrwała do dnia dzisiejszego. W miarę wzrostu ruchu kołowego, przeprowadzono szeroką modernizację, zakończoną w 1926 roku, która obejmowała wydzielenie torowiska, asfaltowanie obu jezdni, utworzenie ścieżek rowerowych oraz włączenie Końskiego Traktu do systemu komunikacyjnego.

Po śmierci prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga w 1934 roku, aleja zyskała jego imię. Przed rokiem 1937 odłączono z alei domy o numerach od 1 do 7, tworząc ulicę Am Steffenspark (obecna ul. Kolejowa) w związku z jej sąsiedztwem z Parkiem Steffensa.

W marcu 1945 roku, drzewa stały się miejscem egzekucji dla osób skazanych przez hitlerowców. W 1962 roku Niemiecka Republika Demokratyczna otworzyła konsulat generalny w Gdańsku, zlokalizowany przy al. Zwycięstwa 23 (w dawnym budynku Klubu Żeglarskiego). Po upadku NRD w 1990 roku, budynek stał się siedzibą konsulatu generalnego RFN.

Przez długi czas wzdłuż alei istniały cmentarze różnych wyznań, których likwidacja rozpoczęła się w 1966 roku. Około 1970 roku, wiele nagrobków przewieziono na nowe osiedle Zielony Trójkąt na Młyniskach, gdzie wykorzystano je do budowy murów oporowych. Do 2022 roku, niektóre nagrobki pozostały na tym obszarze. W latach 1970–1972, w miejsce czterech cmentarzy stworzono nowy miejski park Akademicki o powierzchni około 9 ha, zachowując dotychczasowe alejki i starodrzew.

W międzyczasie, od 1970 do 1976 roku, realizowano prace remontowe torowiska i nawierzchni, co skutkowało powstaniem nowej wschodniej jezdni kosztem terenów zielonych. Dziś Wielka Aleja (obecnie aleja Zwycięstwa) obejmuje linię tramwajową, dwupasmowe jezdnie oraz Trakt Konny – jednokierunkowy odcinek w kierunku Głównego Miasta, który przeszedł remont w 2019 roku.

W 1967 roku, aleja została wpisana do rejestru zabytków jako Wielka Aleja z szpalerami drzew, obecnie znana jako Aleja Zwycięstwa, Gdańsk, nr rej. 285. W 2006 roku w alei rosły 674 drzewa, w tym 385 to oryginalne nasadzenia.

W północnej części parku Akademickiego powstało lapidarium, które pamięta o zlikwidowanych cmentarzach, skąd gromadzone są historyczne nagrobki. W 2000 roku otwarto Multikino, a w sierpniu 2012 roku zakończono budowę biurowca Opera Office, oferującego 7300 m² powierzchni biurowej.

Z dniem 13 marca 2021 roku, na całej długości Alei wprowadzono ograniczenie prędkości z 70 do 50 km/h. Z kolei w październiku 2021 roku przyjęto koncepcję rewaloryzacji Wielkiej Alei.

Łąka Majowa

Obszar wzdłuż alei między wschodnim końcem ul. Smoluchowskiego a budynkiem Opery Bałtyckiej, od końca XIX wieku, był własnością pruskich wojsk (Kleiner Exerzier-Platz). Zyskał on nazwę Łąka Majowa (Maifeld). Na tym terenie, w latach 1940-1944, powstały drewniane i ceglane baraki, przeznaczone dla robotników zatrudnionych w niemieckim przemyśle zbrojeniowym.

Zabytki i interesujące miejsca

Wielka Aleja oferuje wiele atrakcji, które przyciągają miłośników historii oraz architektury. Oto niektóre z najważniejszych punktów, które warto odwiedzić:

• Pomnik Daniela Gralatha, który upamiętnia postać zasłużoną dla regionu.
• Opera Bałtycka, otwarta w 1915 roku, zachwyca nie tylko swoją funkcją, ale i architekturą.
• Historyczne wille, które datują się na przełom XIX i XX wieku, stanowią przykład eleganckiego stylu architektonicznego tamtej epoki.
• Urokliwe parki, które zlokalizowane są na terenach pocmentarnych z XIX i XX wieku, oferują spokój i relaks w otoczeniu zieleni.
• Park Steffensa o powierzchni 13,6 ha, założony w 1896 roku, to idealne miejsce na spacery i wypoczynek.
• Kompleks obiektów sportowych Centrum Sportu Akademickiego Politechniki Gdańskiej, zlokalizowany przy Al. Zwycięstwa 12, oferuje różnorodne możliwości sportowe dla mieszkańców i studentów.

Każde z tych miejsc przyczynia się do unikalnego charakteru Wielkiej Alei i sprawia, że jest to przestrzeń, którą warto poznawać.

---

Oceń: Wielka Aleja

---