Pomnik Poległych Stoczniowców 1970

---

Historia powstania pomnika

W 1971 roku, Henryk Lenarciak, który wówczas pełnił funkcję przewodniczącego rady oddziałowej Związku Zawodowego Metalowców na Wydziale W-4, zaproponował idea budowy pomnika, mającego na celu uhonorowanie stoczniowców, którzy stracili życie w grudniu 1970 roku. Realizacja tego ważnego przedsięwzięcia stała się możliwa dopiero po podpisaniu porozumień sierpniowych. Zbieranie funduszy na budowę pomnika odbywało się wśród strajkujących oraz mieszkańców Trójmiasta. Co ciekawe, ofiarodawcy z różnych części kraju również przyczynili się do tego celu.

Wkrótce zawiązał się komitet, który miał zadanie nadzorować proces budowy. Na jego czele stanął wspomniany już Henryk Lenarciak, a jego zastępcą został Marek Adamczewski, natomiast sekretarzem komitetu był Zygmunt Manderla. Pierwotny projekt monumentalnej budowli, stworzony przez Bogdana Pietruszkę z Biura Projektowo-Konstrukcyjnego Stoczni Gdańskiej im. Lenina, uzyskał akceptację Plenum Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego dnia 24 sierpnia 1980 roku, przewidując powstanie pomnika składającego się z czterech krzyży, które miały być połączone kotwicami i ramionami.

Bezpośrednio po podpisaniu porozumień, w pracę nad formą plastyczną pomnika zaangażował się zespół w składzie: architekt oraz plastyk Wojciech Mokwiński, rzeźbiarka Maria Korpalska oraz artysta plastyk Giedymin Jabłoński. Zespół ten postanowił zredukować liczbę krzyży do trzech, argumentując to lepszym wyważeniem bryły oraz bardziej uniwersalną symboliką. Propozycję tę zaakceptował ówczesny biskup diecezji gdańskiej Lech Kaczmarek.

W składzie zespołu znalazły się również rekomendacje dotyczące materiałów, które finalnie miały zostać użyte do budowy – stal kwasoodporna i brąz. Zatwierdzenia wymagał także projekt w wersji (co było zgodne z ówczesnym prawodawstwem w Polsce) od wiceministra kultury i sztuki, głównego konserwatora zabytków Wiktora Zina. Dnia 1 października 1980 roku komitet wybrał nową wersję projektu pomnika, którą zaproponowali: Bogdan Pietruszka, Elżbieta Szczodrowska, Robert Pepliński (rzeźbiarze) oraz Wiesław Szyślak (architekt).

Otoczenie pomnika zaprojektowali Wojciech Mokwiński oraz Jacek Krenz. Warto zauważyć, że 10 października 1980 roku, w składzie komitetu byli również m.in.: Szczepan Baum, Andrzej Gwiazda oraz Jan Koziatek.

Władze starały się opóźnić budowę pomnika, m.in. poprzez wprowadzenie pomysłu szerokiego konkursu. Próbowano również zmienić jego nazwę, aby objęła również pamięć o poległych milicjantach, jednak takie działania zostały zdecydowanie odrzucone przez Annę Walentynowicz, która obawiała się manipulacji historycznymi faktami oraz zatarcia odpowiedzialności za masakrę stoczniowców. Dzięki odważnym działaniom osób związanych z Komitetem Budowy Pomnika udało się ostatecznie zatwierdzić lokalizację i termin rozpoczęcia budowy pomnika, pomimo fałszywych dokumentów i materiałów przygotowywanych przez komunistyczne władze, mających na celu obstrukcję realizacji projektu.

Pierwszy pal, symbolizujący rozpoczęcie budowy, został wbity 17 września 1980 roku. Uroczystość wmurowania kamienia węgielnego miała miejsce 6 grudnia 1980 roku. Za wykonanie pomnika odpowiedzialne było gdańskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Montażowe Przemysłu Okrętowego „Budimor”, choć podczas budowy uczestniczyło wiele zakładów i instytucji. 16 grudnia 1980, w dziesiątą rocznicę grudniowych wydarzeń, odbyło się odsłonięcie pomnika. Ceremonii towarzyszyło premierowe wykonanie LacrimosyKrzysztofa Pendereckiego, dzieła zamówionego przez Lecha Wałęsę specjalnie na tę okoliczność. Pomimo licznych zaproszeń, prymas Stefan Wyszyński zdecydował się nie uczestniczyć w ceremonii poświęcenia pomnika, uważając, że nie powinien być jedynie „prymasem stoczniowców”.

Opis i dane techniczne

Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 to imponująca struktura, która przyciąga uwagę swoją architekturą oraz symbolicznymi elementami.

Monument składa się z trzech potężnych krzyży, zyskał uznanie ze względu na swoje wymiary oraz użyte materiały budowlane. Każdy z krzyży waży po 36 ton i mierzy 42 metry wysokości.

Niezwykle ważnym detalem są kotwice, które ważą około 2 ton każda i są zawieszone na jednoznacznie wyraźnych krzyżach. W dolnej części tego monumentu zaplanowano płaskorzeźby, które przedstawiają sceny z życia stoczniowców, ukazując ich codzienność i wysiłek.

Na pomniku znajduje się również cytat z psalmu 29, a także fragment znanego wiersza „Który skrzywdziłeś” autorstwa Czesława Miłosza, co dodaje mu głębokiego wymiaru kulturowego i emocjonalnego.

Warto zauważyć, że krzyże zostały wykonane z płyt ze stali chromoniklowej i kwasoodpornej, co zapewnia ich trwałość, natomiast kotwice wyprodukowano z płyt mosiężnych, a płaskorzeźby stworzono z brązu, co czyni cały pomnik nie tylko dziełem sztuki, ale także widocznym symbolem pamięci o stoczniowcach.

---

Oceń: Pomnik Poległych Stoczniowców 1970

---