Kościół Świętej Trójcy w Gdańsku

---

Dzieje

Na podstawie przywileju nadanego przez papieża Marcina V z dnia 9 października 1419 roku, do Gdańska sprowadzeni zostali franciszkanie, którzy osiedlili się w dzielnicy Lastadia, gdzie zbudowali swój konwent. Budowa kościoła rozpoczęła się w latach 1422–1433, co stanowiło podstawę dzisiejszego prezbiterium. W 1484 roku podjęto dalsze prace nad rozbudową świątyni, a do 1495 roku przebudowano prezbiterium i dodano trójnawowy, halowy korpus nawowy. W 1503 roku niestety zawaliła się nawa północna.

Do 1514 roku kontynuowano prace budowlane prowadzone przez francuskich budowniczych z południowych Niemiec. Po 1480 roku do klasztoru dobudowana została kaplica św. Anny, która w pierwszej ćwierci XVI wieku została podwyższona. W wyniku reformacji oraz dominacji luteranizmu w Gdańsku, w 1556 roku klasztor, który popadł w ruinę, został oddany w ręce miasta z myślą o założeniu szkoły teologicznej. W tym okresie kaplica św. Anny zaczęła pełnić rolę miejsca nabożeństw w języku polskim.

W zabudowaniach klasztoru swoje siedziby miały Gdańskie Gimnazjum Akademickie oraz pierwsza gdańska biblioteka. W XVII wieku do kościoła dobudowano od strony zachodniej dom o konstrukcji szkieletowej, wyróżniający się nadwieszoną od ul. św. Trójcy galerią. W XIX wieku kompleks klasztorny przeszedł przebudowę, a w 1872 roku zaadaptowano go na Muzeum Miejskie. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, franciszkanie odzyskali kościół od władz PRL, który był mocno zniszczony w czasie konfliktu. Na szczęście przetrwała część nawowa oraz wszystkie szczyty elewacji zachodniej i wschodniej.

Klasztor został odbudowany do 1956 roku, w tym czasie utworzono Muzeum Pomorskie, które obecnie jest jednym z oddziałów gdańskiego Muzeum Narodowego. W muzeum możemy podziwiać bogate zbiory malarstwa gdańskiego oraz niderlandzkiego, w tym słynne dzieło Hansa Memlinga „Sąd Ostateczny”, a także cenne rzeźby gotyckie i rzemiosło artystyczne.

Odbudowa korpusu nawowego została zakończona w latach 50., natomiast prezbiterium, które początkowo było odseparowane, udało się odbudować w latach 90-tych. Historyczny moment miał miejsce w 2003 roku, kiedy to otwarto prezbiterium z oryginalną przegrodą chórową, będącą jedną z nielicznych zachowanych w Polsce. W kolejnych latach zrealizowano także odbudowę wieży północnej oraz wieżyczki na sygnaturkę na dachu prezbiterium, co miało miejsce w 2006 i 2009 roku, odpowiednio.

W międzyczasie przeprowadzono wiele remontów oraz prac konserwacyjnych dachów, sklepień i części wystroju wnętrza. W latach 2008–2018 z budżetem wynoszącym 600 tys. zł, dokonano odbudowy XVIII-wiecznego prospektu organowego, który był dziełem organmistrza Kristiana Wegscheidera z Drezna. Pierwotne organy zostały wybudowane przez mistrza Balzera Sturmera w Malborku w 1568 roku, a następnie wielokrotnie przebudowywane, ostatnio w 1914 roku. Niestety podczas II wojny światowej organy zostały rozebrane i przewiezione do Lichnowów, skąd po wojnie wróciły, jednak przez zniszczenia nie mogły zostać ponownie zamontowane. Elementy organów były przechowywane na poddaszu kościoła w skrzyniach i workach.

Pełna odbudowa i oddanie organów do użytku nastąpiły 3 czerwca 2018 roku. W wyniku prac archeologicznych przeprowadzonych w 2014 roku odkryto oryginalne szyby z XV wieku, a także przebadano krypty rodzinne patrycjuszowskich rodów Hardersów oraz Offenbergów znajdujące się w południowej nawie świątyni.

Architektura

Kościół Świętej Trójcy, znany ze swojej unikalnej konstrukcji, to obiekt o trójnawowej formie, której prezbiterium zakończone jest prostokątnym końcem. Znajdująca się od strony zachodniej kaplica św. Anny dopełnia architekturę tej budowli. Prezbiterium, które składa się z pięciu przęseł, ma nietypowy, nieregularny kształt prostokąta, co może być efektem specyficznego rozmieszczenia przęseł; natomiast jego szerokość pozostaje jednolita, zbieżna ze szerokością głównej nawy.

Wewnątrz, halowy korpus składający się z trzech naw obejmuje sześć przęseł. Po obu stronach naw bocznych znajdują się wąskie kaplice, które przylegają zewnętrznie. Charakteryzuje się to analogią do innych kościołów w Gdańsku, w których przypory wciągnięte są do wnętrza. Zewnętrzne ściany są gładkie, a przestrzeń pomiędzy ścianami obwodowymi a nawami bocznymi wypełniają dodatkowe kaplice.

Wnętrze świątyni zdobi sklepienie, które łączy formy gwiaździste i sieciowe, wspierane na specjalnych przylegających do lizen kroksztynowych oraz na filarach międzynawowych i wewnętrznych przyporach. Sklepienia mają nie tylko znaczenie konstrukcyjne, ale również dekoracyjne, co widać w różnych częściach świątyni, gdzie formy sklepienia są różnorodne; w nawie głównej istnieją miejsca, gdzie żebra sklepienia przecinają się ze sobą w ważnych punktach.

Cechą architektoniczną są również ośmioboczne filary, które mają podkreślone narożniki z cegły. To one dźwigają eleganckie, profilowane arkady międzynawowe. Osobliwym elementem jest także wysoka przegroda chórowa z roku 1493, która prowadzi do prezbiterium i jest usytuowana obok emporą chóru muzycznego.

Elewacje zewnętrzne kościoła впечатляют swoją gładkością i dużymi ostrołukowymi oknami. Część prezbiterium jest częściowo oszkarpowana, co nadaje jej charakterystyczny wygląd. Nad zwieńczeniem gzymsem wszelkie elewacje wschodniego prezbiterium oraz nawy boczne i zachodni korpus nawowy wieńczą szczyty bogato zdobione architektonicznymi detalami. Nad trójokienną fasadą zachodnią z fryzem maswerkowym wznoszą się trzy szczyty, które łączą się ze sobą i mają profilowane sterczyny, tworząc schodkowy układ.

Na dachach naw dekoracja szczytów jest ażurowa. Szczyt wschodni prezbiterium wieńczą trzy ośmioboczne wieżyczki — dwie w narożnikach oraz jedna centralnie usytuowana. Dodatkowo, wypełniają je blendy oddzielone profilowanymi sterczynami. Narożnik wschodniej ściany nawy południowej i północnej prezbiterium zdobi smukła wieżyczka, której najwyższe kondygnacje mają plan ośmioboku zdobione barokową latarnią oraz cebulastym hełmem. Na szczycie dachu prezbiterium znajduje się sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona ostrosłupowym hełmem.

Wystrój wnętrza

Pomimo niesprzyjających okoliczności wojennych, które doprowadziły do zniszczenia wielu elementów, w tym dawnych barokowych ołtarzy, kościół wciąż zachwyca licznymi cennymi dziełami sztuki pochodzącymi z XV–XVIII wieku.

W prezbiterium można dostrzec unikalny zespół drewna stalli zakonników, który zachował się w znakomitym stanie i datowany jest na lata 1507–1511. Jego dekoracje roślinne oraz ornamentalne wzbogacają wystrój tej przestrzeni.

Na wschodniej ścianie nawy południowej znajduje się późnogotycki krucyfiks z około 1500 roku, który pierwotnie zawieszony był na belce tęczowej. Dodatkowo można podziwiać dwa retabula ołtarzowe, które mają formę tryptyków. W prezbiterium widnieje przedstawienie Drzewa Jessego oraz fascynujące sceny maryjne na bocznych skrzydłach. Warto również zauważyć tryptyk z malowanymi kwaterami ilustrującymi świętych i starotestamentowych królów.

Również korpus ambony z epoki późnogotyckiej wzbogacono o figurki Ewangelistów w XVII wieku. Ta sama epoka dostarczyła baldachim, który współtworzy atmosferę przestrzeni sakralnej.

W gdańskim kościele zachowały się także istotne dzieła malarskie i rzeźbiarskie z czasów nowożytnych. Wśród nich znajduje się obraz Naigrywania Chrystusa z XVIII wieku, epitafia Martina Ravenvalta, które przedstawia scenę Koronowania Cierniem, oraz prace związane z Mikołajem Harnishem, warszawskim rajcą, w postaci obrazu Zmartwychwstanie Pańskie.

Dzieło Henryka Mollera, rektora Gimnazjum Akademickiego, ukazuje Błogosławieństwo dzieci przez Jezusa, a także rzeźby przedstawiające cnoty. Musi także być wspomniane marmurowe epitafium obrazowe Jana Bernarda Bonifacio, markiza d’Oria, uznawane za dzieło Abrahama van den Blocke, co przykuwa uwagę zwiedzających.

Nie można zapomnieć o organach w wschodniej części kościoła, które zostały skonstruowane przez organmistrza Mertena Friese w latach 1616–1618. Dziś instrument przeszedł wiele przebudów, a jego obecna forma to wynik rekonstrukcji z lat 2008–2018.

Wszystkie te elementy składają się na bogatą historię i estetykę wnętrza kościoła Świętej Trójcy w Gdańsku. To właśnie w tym miejscu można odnaleźć ślady osób, które znalazły ostatni spoczynek w tym zabytkowym obiekcie.

Kaplica świętej Anny

W południowo-zachodnim narożniku korpusu nawowego można znaleźć kaplicę św. Anny, której historia sięga czasów po 1480 roku. Kaplica ta została zaprojektowana na planie nieregularnego prostokąta, a jej konstrukcja charakteryzuje się jedną nawą oraz pięcioma przęsłami.

Na elewacji zachodniej umieszczono szczyt schodkowy, który wzbogacony jest o prostokątne i ostrołukowe blendy, wimpergi oraz wieloboczne sterczyny. Ta dekoracyjna ornamentyka, w połączeniu z elewacją zachodnią kościoła, tworzy malowniczą całość, która przyciąga wzrok odwiedzających.

Wnętrze kaplicy zdobi gęsto żebrowane sklepienie sieciowe oraz barokowy wystrój, sięgający XVII i XVIII wieku. Do istotnych elementów wnętrza należą: ołtarz główny, chór muzyczny, a także ambona, które razem tworzą harmonijną kompozycję artystyczną.

Obok kaplicy, w przeciwległym narożniku, zbudowano piętrowy dom o konstrukcji ryglowej, który jest połączony z kościołem od strony zachodniej. Dzięki murem parawanowym, który tworzy wewnętrzny dziedziniec, architektura tego miejsca zyskuje dodatkowy urok i wartość, zachęcając do odkrywania fanatycznych detali oraz historii tego niezwykłego obiektu.

---

Oceń: Kościół Świętej Trójcy w Gdańsku

---