Wyspa Sobieszewska

---

Geografia

Wyspa Sobieszewska to malownicza wyspa, która od roku 1973 wchodzi w skład Gdańska. Jest ona otoczona wodami Zatoki Gdańskiej od północy, Martwą Wisłą od południa, Przekopem Wisły od wschodu oraz Śmiałą Wisłą od zachodu. W najszerszym punkcie osiąga około 10 km szerokości, a długość w kierunku północ-południe wynosi około 6 km.

Południowa część wyspy charakteryzuje się równinnym, bezleśnym terenem. Z kolei północną część zajmuje Las Mierzei, w którym występują wydmy, a najwyższym punktem na wyspie jest Góra Mew, osiągająca wysokość 35 m n.p.m. To właśnie na terenie Wyspy Sobieszewskiej panuje łagodny mikroklimat sprzyjający różnorodnej roślinności. Choć specyfika roślinności plaż i wydm nie jest bogata, można w niej znaleźć wiele interesujących gatunków, takich jak rukwiel nadmorska, solanka kolczysta czy honkenia piaskowa.

Na wydmach i w ich otoczeniu występują również gatunki chronione, takie jak mikołajek nadmorski, rokitnik zwyczajny oraz turzyca piaskowa. Wyspa Sobieszewska zyskała reputację obszaru o wysokiej wartości przyrodniczej.

Przyroda

Na Wyspie Sobieszewskiej można zaobserwować ponad 300 gatunków ptaków, które przybywają tu w trakcie swoich migracji. Niektóre z nich zakładają gniazda, inne zimują w pobliskich wodach, a wiele odwiedza wyspę podczas jesiennych wędrówek. Z tego powodu wyspa uzyskała status obszaru chronionego krajobrazu (o powierzchni 1228 ha, w tym 961 ha lasów i 90 ha powierzchni wodnych), a także utworzono tu dwa rezerwaty ornitologiczne:

• Rezerwat przyrody Ptasi Raj,
• Rezerwat przyrody Mewia Łacha.

Rezerwat Ptasi Raj otworzył w 2003 roku ścieżkę przyrodniczo-dydaktyczną, co pozwala lepiej poznać tutejsze środowisko. Rzadkie gatunki roślin, takie jak storczyk kruszczyk rdzawoczerwony, również znalazły tu swoje siedlisko, podkreślając ekologiczny charakter wyspy.

Na Wyspie Sobieszewskiej znajdują się dwa jeziora: Karaś oraz Ptasi Raj, które leżą na terenach rezerwatu Ptasi Raj. Pomiędzy Wisłą Śmiałą, morzem oraz jeziorem Ptasi Raj rozpościera się Mierzeja Messyńska. W tej okolicy miały miejsce niepokojące zjawiska erozyjne, bowiem w latach 1907–1964 brzeg morski cofnął się o 120-150 m, a w 1994 roku o dodatkowe 200 m. Wydmy na Mierzei Messyńskiej zostały zniszczone do lat 80., a ich zasięg znacznie zmniejszył się.

W rejonie ul. Kwiatowej rośnie pomnik przyrody (nr rej. 359, wpis z 19.01.1977) – około 450-letni dąb szypułkowy o wysokości 22 m oraz obwodzie 470 cm. Historycznie, w okolicy wyspy żyły ssaki morskie, w tym finwale, gdyż w latach 50. XX w. odnaleziono tu czaszkę jednego z nich.

Gleby na wyspie to mady lekkie (w okolicach koryta rzeki, które aktualnie wykorzystuje się jako pastwiska), średnie oraz mady ciężkie. W północno-zachodniej części dominują gleby bagienne. Niektóre obszary wyspy stanowią polder o wysokości 0,00-3,00 m n.p.m., odwadniane przez liczne rowy i kanały młyńskie. Przed 1945 roku współtworzyły je m.in. przepompownie i wiatraki, a w latach 60. XX wieku stan urządzeń melioracyjnych był bardzo zły, co skłoniło do ich przebudowy. W 1974 roku na wyspie zajmowano 1554 ha powierzchni rolniczej, a w skład systemu melioracyjnego wchodziło 22,7 km kanałów oraz 91 km rowów.

Szosy wyspy obsadzone są szpalerami drzew, w tym wiązami, lipami oraz jesionami. Szczególnie cenny jest szpaler lipowy pomiędzy Świbnem a Przegaliną, który przedłużają drzewa wzdłuż ul. Przegalińskiej.

Historia

Na Wyspie Sobieszewskiej odkryto ślady osadnictwa sięgające okresu neolitycznego, datowane na lata 2000–1700 p.n.e. To tutaj zamieszkiwali głównie przedstawiciele kultury rzucewskiej, którzy prowadzili działalność związana z rybołówstwem oraz myślistwem. W czasach średniowiecznych, w XIV i XV wieku, teren ten był częścią traktu prowadzącego z Gdańska do Królewca, wzdłuż którego znajdowały się dwie istotne karczmy: Kreczem Newefehre oraz Kreczem Boemsagk. Wokół tych karczm zaczęły rozwijać się znaczne osady, a jedną z nich stała się Bohnsack, późniejsza Sobieszewo.

Administracyjna przynależność Wyspy Sobieszewskiej zmieniała się na przestrzeni wieków wielokrotnie, przechodząc pomiędzy Prusami a Gdańskiem. W czasie rozbicia dzielnicowego tereny te należały do księstwa pomorsko-gdańskiego, a w okresie krzyżackim do komturstwa gdańskiego. Po konflikcie z Zakonem Krzyżackim, Rada Miejska Gdańska, jak zauważa Waldemar Nocny, zaczęła oddawać majątki, które wcześniej powierzono jej przez króla polskiego.

Do 1793 r. (II rozbiór Polski) Wyspa Sobieszewska znajdowała się w rękach Gdańska, po czym została przekazana Prusom. Po klęsce Prus w wojnie prusko-francuskiej w 1806 roku, wyspa stała się częścią autonomicznego Gdańska, ustanowionego przez Napoleona. Następnie, zgodnie z decyzjami Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku, te tereny wróciły pod panowanie pruskie. W okresie międzywojennym, Wyspa Sobieszewska ponownie weszła w skład Wolnego Miasta Gdańska.

Wyspa została ukształtowana przez dwa kluczowe wydarzenia: wezbranie wód Wisły w 1840 roku, które przebiło się przez miejscowość Górki, oraz utworzenie nowego ujścia rzeki w 1895 roku, co miało duży wpływ na dalszy rozwój regionu. Wincenty Pol, który przebywał w tych okolicach, opisał tę katastrofę w wyczerpujący sposób, twierdząc, że nową rzekę można nazwać „Śmiałą Wisłą”.

Na przełomie XVIII i XIX wieku nadbrzeżny pawilon zaczynał przyciągać rosnącą liczbę kuracjuszy, którzy korzystali z lokalnego kąpieliska. Późniejszy rozwój okolicy przyniósł budowę Domu Kuracyjnego w 1906 roku. Wczesny XX wiek przyniósł dalszy rozwój, a Wyspa stała się modnym kurortem, z wieloma domami gościnnymi, hotelami oraz restauracjami. Ludzie wynajmowali pokoje nawet w chatkach rybackich, które częściowo do dziś zachowały się w Górkach Wschodnich.

W latach 1933–1945 w Orlu znajdowała się rezydencja gauleitera Alberta Forstera, znanego jako „Kat Pomorza”, w budynku znanym jako Forsterówka. To tutaj przeszkolono funkcjonariuszy obozu koncentracyjnego Stutthof. Pod koniec II wojny światowej wyspa stała się punktem ewakuacyjnym dla niemieckich uciekinierów. Wspomnienia porucznika Schauflera ujawniają, jak ten region był miejscem pełnym chaosu i różnorodnych narodowości, gdzie „wszystko działo się między dwiema rzekami”.

W marcu 1945 roku na wyspie stacjonował sztab 2. Armii, a na początku maja miała miejsce poddanie się ostatnich niemieckich oddziałów. Po wojnie pozostały resztki schronów i umocnień, co świadczy o przygotowaniach do obrony.

W 1973 roku Wyspa Sobieszewska została całkowicie włączona w granice administracyjne Gdańska. W 1974 roku uruchomiono specjalny ośrodek dla dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym. W 1993 roku pojawił się Dom Pomocy Społecznej, a w 2004 roku otwarto filię Miejskiego Domu Kultury „Wyspa Skarbów”.

Na przestrzeni lat region ten przeszedł wiele transformacji, w tym utworzenie nowej infrastruktury rowerowej oraz przystani żeglarskiej w 2021 roku. Dalsze plany rozwoju obejmują organizację i różnorodne wydarzenia, takie jak Jamboree Skautowe, które miały przyciągnąć jeszcze więcej turystów i mieszkańców.

Atrakcje turystyczne

Wyspa Sobieszewska to miejsce, które przyciąga turystów wieloma interesującymi atrakcjami. Oto niektóre z nich:

• Wspaniale zachowana Izba Pamięci Wincentego Pola w Gdańsku Sobieszewie, która jest hołdem dla wybitnego polskiego poety,
• Urokliwa willa gauleitera Alberta Forstera, znana jako Forsterówka, z bogatą historią,
• Historyczna przystań hydroplanów, zlokalizowana w Górkach Wschodnich,
• Stele ewangelickie z XVIII wieku, które możemy znaleźć przy Sanktuarium MB Saletyńskiej w Sobieszewie,
• Zabytkowy folwark „Kronenhof” położony na osiedlu Wieniec,
• Malownicza śluza w Przegalinie, która została zbudowana w latach 1889–1895,
• Szlak Turystyczny „Wyspy Sobieszewskiej”, którego długość wynosi 10 km, oraz Szlak Rowerowy im. Wincentego Pola o długości 24 km,
• Punkt widokowy z 2015 roku, umiejscowiony na wieży ciśnień Kazimierz, mającej 33 m wysokości, z piękną panoramą wokół, otwartej do zwiedzania w miesiącach letnich.

Nie można zapomnieć, że patronem wieży jest Kazimierz Behlke, który przez 39 lat oddał swoje życie pracując w gdańskich wodociągach, a zmarł w 2013 roku.

Osiedla

Wyspa Sobieszewska to miejsce o niezwykłym uroku, które jest także domem dla różnych osiedli, w których każdy znajdzie coś dla siebie. Oto lista głównych miejscowości, które można tutaj odwiedzić:

• Górki Wschodnie,
• Komary,
• Orle,
• Przegalina,
• Sobieszewko,
• Sobieszewo,
• Sobieszewska Pastwa,
• Świbno,
• Wieniec.

Każde z tych osiedli ma swój niepowtarzalny charakter i oferuje różnorodne atrakcje, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Transport

Wyspa Sobieszewska jest doskonale skomunikowana z otaczającymi terenami. Istnieje kilka kluczowych dróg dojazdowych prowadzących na wyspę:

• Most 100-lecia Niepodległości Rzeczypospolitej,
• most na śluzie w Przegalinie,
• prom w Świbnie (sezonowo).

Na wyspie przebiega droga wojewódzka nr 501, która stanowi główną arterię komunikacyjną. Warto dodać, że na Sobieszewskiej znajduje się czwarta pod względem długości ulica Gdańska – ul. Przegalińska, która ma długość 8050 metrów.

Rada Dzielnicy

Kadencja 2024–2029

• Przewodniczący Zarządu Dzielnicy,
• Władysław Sidorko,
• Przewodniczący Rady Dzielnicy,
• Jerzy Petryczko.

Kadencja 2019–2024

• Przewodniczący Zarządu Dzielnicy,
• Władysław Sidorko,
• Przewodniczący Rady Dzielnicy,
• Jerzy Petryczko.

Kadencja 2015–2019

• Przewodniczący Zarządu Dzielnicy,
• Władysław Sidorko,
• Przewodniczący Rady Dzielnicy,
• Ryszard Nowak.

Kadencja 2011–2015

Do 1 czerwca 2014 jako Rada Osiedla.

• Przewodniczący Zarządu Dzielnicy,
• Władysław Sidorko,
• Przewodniczący Rady Dzielnicy,
• Jerzy Petryczko.

W kulturze popularnej

Wyspa Sobieszewska jest obecna w literaturze, co potwierdzają różni autorzy, w tym Wincenty Pol, który nadał jej nazwę „Wisła Śmiała”. Również Waldemar Nocny pisze o tej malowniczej wyspie w swoich dziełach, takich jak: „Reguła Trzech”, „Trzynasty kilometr”, „Wyspa wspomnień”, a także „Przewodnik historyczny po Wyspie Sobieszewskiej”.

Nie można także zapomnieć o Sebastianie Miernickim, który z kolei uwiecznił jej urok w książce „Pan Samochodzik i Wyspa Sobieszewska”. Te literackie odniesienia podkreślają znaczenie i atrakcyjność Wyspy Sobieszewskiej w polskiej kulturze.

---

Oceń: Wyspa Sobieszewska

---