Park Oliwski

---

Historia

Początek obecnego parku oliwskiego związany jest z przyklasztornym ogrodem, który został stworzony przez cystersów. Znajdował się on prawdopodobnie na wschodniej stronie siedziby opatów z XV wieku, podczas gdy dalej w kierunku Zatoki Gdańskiej rozciągał się nadmorski las, przecięty Potokiem Oliwskim. W XVII wieku opat Franciszek Zaleski zainicjował rozbudowę ogrodu, poszerzając go na południowy zachód, docierając do istniejącego już klasztornego ogrodu.

Przemianę ogrodu zastosowano dzięki opatowi Jackowi Józefowi Rybińskiemu, którego projekt realizował Kazimierz Dębiński. Inspiracją dla tego przedsięwzięcia były dzieła ogrodnika Hentschla, oparte na koncepcjach André Le Nôtre. W rezultacie powstała część parku w stylu barokowym, współcześnie określana jako część francuska. Stworzono przed frontem rezydencji opackiej (aktualnie siedziby Oddziału Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku) kwiatowo-trawnikowy parter, z którego widok kierował na dużą prostokątną sadzawkę ulokowaną w osi wschodnio-zachodniej. Równolegle do stawu powstała urokliwa Aleja Lipowa, która na wschodnim końcu łączyła się z drzewami wzdłuż stawu, tworząc iluzję, znaną jako Droga Do Wieczności, a w okresie pruskim zmienioną w Książęcy Widok na cześć opata Karola von Hohenzollern. Woda stawu przez wiele lat była powiązana z wodami oddalonej Zatoki Gdańskiej, która obecnie zasłonięta jest drzewami.

W parku powstały zacienione aleje, zwane bindażami. Wiele z pierwotnych założeń przetrwało do dzisiaj w niemal niezmienionym stanie. Obok stawu i Alei Lipowej można zauważyć kolejny ogrodowy taras, Paradisium, uwieńczony pomnikiem Mickiewicza. W tej części parku znajduje się również niezwykłe miejsce zwane Groty Szeptów.

Po śmierci opata Rybińskiego w roku 1782, nowym opatem został Karol Hohenzollern-Hechingen, który zaprosił do Oliwy Jana Jerzego Saltzmanna, ogrodnika królewskich ogrodów w Poczdamie. Saltzmann starał się imitować naturę, nawiązując do panującej wówczas mody na chińskie ogrody. W północnej odsłonie parku, znanej jako część chińsko-angielska (lub angielska), utworzono kręte ścieżki oraz zbiorniki wodne, które odzwierciedlały dziką przyrodę. Powstały również altany i pawilony, znane z zachowanego planu parku z 1792 roku. W pobliżu palmiarni zrealizowano Park Tahitański, inspirowany relacją z podróży Louisa de Bougainville, w którym zbudowano pawilon na wzór chaty wodza z Tahiti.

O tym okresie świadczy fragment ogrodzenia, odkryty podczas prac archeologicznych w 2016 roku. Zachowały się także dwa sztuczne pagórki w północnej części parku oraz kaskada na Potoku Oliwskim, powstała prawdopodobnie w miejscu dawnego młyna, funkcjonującego tu do XVI wieku. Rola biskupa Ignacego Krasickiego, będącego bliskim znajomym opata Hohenzollerna-Hechingen, mogła także wpłynąć na kształt oliwskiego parku.

Po sekularyzacji klasztoru w 1831 roku oraz śmierci ostatniego opata oliwskiego, Józefa Hohenzollern-Hechingen w 1836, park przeszedł na własność państwa pruskiego. Gustaw Schöndorf pełnił rolę inspektora parku do 1881 roku, wprowadzając charakter otwarty dla publiczności, stając się ogrodem dendrologiczno-krajobrazowym.

W latach 1899-1929, zmiany w parku były dziełem inspektora Ericha Wocke, który przy dawnej oranżerii, w miejscu labiryntu, utworzył około 1910 roku alpinarium oraz sprowadził do Oliwy wiele alpejskich roślin. Z kolei oranżerię przebudowano w cieplarnię oraz niewielką palmiarnię, której rozbudowa miała miejsce kilkakrotnie po II wojnie światowej.

Oliwski park zyskał popularność, gdy w 1925 Oliwa stała się siedzibą biskupa gdańskiego, a wspaniały kościół cystersów został podniesiony do rangi katedry. W 1927 roku w Pałacu Opatów otworzono muzeum Staatliche Landesmuseum für Danziger Geschichte. Po 1945 roku, pod koniec działań wojennych, park został zdewastowany, jednak szybko przywrócono go do niemal pierwotnego stanu. W roku 1971 został wpisany do rejestru zabytków miasta Gdańska oraz do rejestru ochrony przyrody województwa gdańskiego.

1 listopada 1946 roku w parku uruchomiono Stację Aklimatyzacji Roślin, a w latach 1952–1956 powstał Ogród Botaniczny w Oliwie. Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej z 16 listopada 1955 roku park w Oliwie otrzymał imię Adama Mickiewicza, a planowano ustawienie w nim jego pomnika. Wiosną 1976 roku zainaugurowano Galerię Współczesnej Rzeźby Gdańskiej, powstałą z inicjatywy Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz lokalnych rzeźbiarzy.

Najmłodsze części parku to obszar na południowo-zachodnim krańcu, pomiędzy ul. Opata Jacka Rybińskiego a budynkiem Gdańskiego Seminarium Duchownego, który był niegdyś ogrodem użytkowym cysterskiego konwentu. Kolejnym fragmentem jest 2-hektarowy teren dawnego folwarku Saltzmanna, przejęty w 2001 roku na biura przez firmę Doraco. Obszar ten został udostępniony 22 maja 2015 roku, a jego rekordowa obsada obejmowała m.in. grab pospolity, kasztanowiec czerwony Briotti, bukszpan, lawendę wąskolistną i tawulce pogięte.

W parku znajduje się również Spichlerz Opacki, który jest Oddziałem Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku. Wydarzenia miały miejsce także w maju 2016 roku, kiedy rozpoczęła się przebudowa trzech kładek dla pieszych, trwająca do lipca tego samego roku. W wrześniu 2017 roku zainicjowano budowę nowej rotundy Palmiarni. W październiku 2021 roku ogłoszono, że palma rosnąca w nowym budynku Palmiarni ma zostać usunięta, aby zastąpić ją innymi okazami roślin. Również w tym miesiącu Zarząd Dzielnicy Oliwa oraz Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków złożyli zawiadomienia do prokuratury dotyczące obumarcia 180-letniego daktylowca, który następnie został wycięty.

W wyniku wichury w styczniu 2022 roku, w parku przewróciło się wiele drzew. Uroczyste otwarcie Palmiarni miało miejsce 19 marca 2022 roku, a wzięła w nim udział m.in. Prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz. W lipcu 2024 roku, w parku przewrócił się kasztanowiec biały, którego wiek szacowano na 170 lat.

---

Oceń: Park Oliwski

---