Maria w połogu z Helu to niezwykle istotna gotycka kompozycja rzeźbiarska, która przedstawia Marię spoczywającą na łożu połogowym, trzymającą w ramionach Dzieciątko Jezus.
Rzeźba ta została stworzona w okolicach połowy XIV wieku, a jej powstanie przypisuje się jednemu z warsztatów rzeźbiarskich zlokalizowanych w Kolonii. Następnie dzieło to zostało sprowadzone na obszar, który niegdyś był częścią państwa zakonu krzyżackiego.
Ta kompozycja jest cennym przykładem przedstawienia dewocyjnego w tym specyficznym typie ikonograficznym, znanym jako Maria in puerperio.
Dzieje
Według dostępnych źródeł, dzieło prezentujące Marię w połogu ma swoje korzenie w kościele Świętych Piotra i Pawła w Helu. Niemniej jednak, nowoczesne analizy wskazują na gdańską proweniencję tego dzieła, co otwiera nowe perspektywy badawcze. Po swojej wędrówce przez różne kolekcje, trafia do Georga Schwaza, a następnie zostaje zakupione podczas aukcji w 1918 roku przez gdańskie Muzeum Miejskie (Stadtmuseum).
Obecnie obraz Marii w połogu znajduje się w zasobach Muzeum Narodowego w Gdańsku i jest eksponowany w Oddziale Sztuki Dawnej. Ten oddział, umiejscowiony w malowniczym otoczeniu klasztoru Franciszkanów, na Starym Przedmieściu, stanowi ważny punkt na kulturalnej mapie Gdańska.
Wygląd
Wykonana z drewna orzechowego, ta rzeźbiarska kompozycja jest dziełem, które łączy w sobie technikę reliefu wypukłego oraz rzeźby pełnoplastycznej. Jej wymiary to 75 centymetrów wysokości oraz 135 centymetrów długości.
Maria, leżąca na łożu, została przedstawiona jako młoda kobieta, charakteryzująca się mocną budową ciała. Na jej pulchnej, krągłej twarzy można dostrzec delikatny uśmiech, a długie włosy swobodnie opadają na ramiona. Nosi długą tunikę, która wyróżnia się dynamiką draperii na poziomie bioder oraz nóg, co podkreśla jej elegancki wygląd.
Wzrok Marii skierowany jest w stronę Dzieciątka, które subtelnie, ale z widocznym zamysłem, unosi. Maluszek, częściowo okryty w pieluszki, także zwraca wzrok ku obserwatorowi, co stwarza poczucie bliskości. Jego fryzura oraz rysy twarzy zostały starannie opracowane, co dodaje realizmu całej kompozycji. Łoże, na którym spoczywa Maria, przykryte jest prześcieradłem o stylizowanym układzie draperii, przypominającym festony – taka forma podkreśla dostojeństwo i urok przedstawienia.
Niestety, dzieło nie zachowało się w całości, brak fragmentów rąk Dzieciątka oraz korony Marii, co wpływa na jego ogólny odbiór.
Analiza
Temat Marii na łożu połogowym to zjawisko rzadko reprezentowane w ikonografii związanej z Bożym Narodzeniem. Najczęściej pojawia się w Dolnej Nadrenii, co potwierdza m.in. XIV-wieczna figura, której pochodzenie nie jest do końca znane, a dziś znajduje się w zasobach Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze. Niedawne analizy stylu tego przedstawienia zwracają uwagę na wpływ rzeźby gotyckiej z Kolonii, trwający od schyłku XIII wieku aż do przełomu XIV i XV stulecia. W szczególności sposób przedstawienia fizjonomii Marii w dziele przechowywanym w MNG przypomina niektóre figury tronujących Madonn z Dzieciątkiem, które można spotkać w Museum Schnütgen, jak również kilka popiersi relikwiarzowych w kościele Świętej Urszuli oraz w ołtarzu z kościoła Klarysek, obecnie usytuowanego w kolońskiej katedrze.
W średniowieczu, rzeźbiarze z Kolonii oraz Dolnej Nadrenii często wykorzystywali drewno orzechowe jako preferowany materiał do tworzenia. W tym czasie rozwinęło się wiele wersji przedstawiających Marię leżącą na łożu połogowym, na przykład w kontekście sceny Bożego Narodzenia, jak również jako dzieło o charakterze dewocyjnym. Łączącą cechą wszystkich wariantów ikonograficznych jest wyjątkowy naturalizm oraz podkreślenie macierzyńskiej, czułej relacji pomiędzy Marią a Dzieciątkiem, przy czym tradycyjne żłóbki zastąpiono łożem, które odpowiadało ówczesnym formom.
Dawniej Maria w połogu była ściśle związana z retabulum ołtarza Czterech Świętych Dziewic z Helu, ale obecnie wielu badaczy uznaje ją za niezależne dzieło, które pełni rolę dewocyjną, nie osadzoną w konkretnym kontekście historycznym. Takie przedstawienia w ikonografii chrześcijańskiej klasyfikowane są jako Maria in puerperio. Typ ten był szczególnie ceniony w mistyce zakonnej, zwłaszcza w klasztorach żeńskich, gdzie powstawały wizje związane z mistyczną unią oraz relacjami macierzyńskimi. Poza tym, wyobrażenia Matki Bożej w typie Maria in puerperio cieszyły się kultem wśród kobiet w połogu.
Proweniencja przedstawienia Marii w połogu nie jest do końca znana. Ostatnie badania sugerują, że miejscem pochodzenia mogła być gdańska kościół Mariacki przy Głównej Marcie. To miejsce, jeszcze w czasach przynależności Gdańska do zakonu krzyżackiego, przyciągało duchownych oraz świeckich fundatorów jako także bractwa cechowe czy wiernych o wysublimowanych potrzebach duchowych. Wpłynęło to znacząco na kształtowanie świadomości religijnej oraz kulturowej tamtego okresu.
Przyczyny przeniesienia rzeźbionego wizerunku Marii w połogu na Hel mogą wiązać się ze zmianami w wystroju wnętrza gdańskiej fary po przejęciu kościoła przez luteran, którzy nie akceptowali przedstawień o charakterze dewocyjnym.
Pozostałe obiekty w kategorii "Rzeźby":
Ołtarz Koronacji Marii | Rzeźba bezgłowego klucznika w Gdańsku | Kwiat życia i pokoju w Gdańsku | Piękna Madonna GdańskaOceń: Maria w połogu z Helu