Bazylika św. Mikołaja w Gdańsku

---

Historia

Historia bazyliki św. Mikołaja w Gdańsku sięga czasów średniowiecznych. Pierwsza znana struktura sakralna, pod wezwaniem św. Mikołaja, została prawdopodobnie zbudowana w roku 1185. Zlokalizowana na skrzyżowaniu dwóch kluczowych szlaków handlowych, stanowiła miejsce spotkań lokalnej społeczności oraz przybyszy, jak kupcy i żeglarze, którzy przybywali do Gdańska z różnych zakątków świata.

W 1227 roku książę pomorski Świętopełk przekazał kościół dominikanom, przysyłając ich głównie z Jacek Odrowąż. W 1239 roku, kościół został konsekrowany przez papieskiego legata Wilhelma z Modeny. Niedługo później, przy świątyni założono klasztor. W 1260 roku, papież Aleksander IV nadał gdańskim dominikanom przywilej odpustu zupełnego na dzień 4 sierpnia, co przyciągnęło pielgrzymów i doprowadziło do corocznego jarmarku dominikańskiego w Gdańsku.

Budowa obecnej gotyckiej katedry rozpoczęła się po 1348 roku. W pierwszez fazie zrealizowano czteroprzęsłowe prezbiterium, następnie wzniesiono trzynawowy korpus zachodni, który cechował się halową formą oraz przyporami wciągniętymi do środka. Proces budowlany zakończono w 1487 roku, nadając wieży ośmioboczną formę oraz finalizując sklepienia gwiaździste.

W okresie reformacji, świątynia była wielokrotnie niszczona, a zakonnicy zostali wypędzeni z klasztoru w 1525 i 1576 roku, co doprowadziło do utraty wielu cennych dzieł. W 1564 roku, władze gdańskie przekazały klasztor protestantom, a dobra zakonne trafiły do urzędów miejskich. Jednak po interwencji Zygmunta Augusta w 1567 roku, dominikanie powrócili do swojej siedziby.

Niezapomnianym wydarzeniem było wręczenie w kościele 11 października 1587 roku aktu elekcji królowi Zygmuntowi III. Po tej ceremonii kościół znów zaczął się rozwijać – dominikanie sprowadzili nowych zakonniców, intensyfikując życie intelektualne oraz religijne. Ołtarze, ambony i organy wzbogaciły wnętrze świątyni.

Pod koniec XVII wieku, gotycka kaplica św. Jacka, znajdująca się po północnej stronie prezbiterium, przeszła przebudowę. Niestety, w 1813 roku klasztor spłonął wskutek ostrzału miasta przez Rosjan. Mimo to, nowa parafia katolicka powstała przy kościele, a w 1929 roku, decyzją papieża Piusa XI, został on uznany za Bazylikę Mniejszą. W szczególnej uroczystości, obdarzono go papieskim umbraculum, którego losy zostały zachowane aż do odnalezienia w grudniu 2019 roku.

Warto zaznaczyć, że podczas II wojny światowej, świątynia jako jedyna nie została zniszczona. Niektóre opowieści głoszą, że sowietcy żołnierze oszczędzili ją z szacunku do postaci patrona. Natomiast inne teorie sugerują, że ówczesny proboszcz pomógł im uniknąć rabunku, oferując alkohol z kościelnych piwnic.

W 1945 roku, po długiej przerwie, dominikanie ponownie osiedli w Gdańsku, przywożąc ikonę Matki Bożej Zwycięskiej, która wzbogaciła kościół. Obraz ten, datowany na 1260 rok, jest znany ze swoich cudownych właściwości. W latach późniejszych, szczególnie w latach 60., kościół stał się miejscem spotkań opozycjonistów, w tym uczniów z I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Gdańsku, a także przyszłych działaczy takich jak Aleksander Hall, Arkadiusz Rybicki, Grzegorz Grzelak oraz Wojciech Samoliński.

W 2018 roku, w dzwonnicy odkryto fragmenty barokowego obrazu, zaginione od II wojny światowej. Jednakże, w październiku tego samego roku, kościół został zamknięty z powodu złego stanu technicznego budowli. Zmiany dla świątyni były kontynuowane, w tym zamknięcia i otwarcia do 2020 roku, kiedy to rozpoczęto prace renowacyjne zachodniej elewacji, co było pierwszymi takimi działaniami od 1945 roku.

Architektura

Bazylika św. Mikołaja jest trzynawową halą, której zachwycająca architektura przyciąga uwagę wielu zwiedzających. Wydawać by się mogło, że fasada zachodnia otoczona jest szczytem ozdobionym wnękowaniem i sterczynami, co nadaje jej wyjątkowego charakteru. Całość konstrukcji wieńczona jest potrójnym dachem, który chroni każdą nawę indywidualnie.

Wnętrze bazyliki charakteryzuje się ośmiobocznymi filarami, które wspierają potężne sklepienia, a ich liczba wynosi 10. Nawa północna płynnie przechodzi ku wschodowi w kaplicę św. Jacka, natomiast nawa południowa prowadzi w stronę kaplicy św. Józefa, która ulokowana jest pod wieżą, a dalej w kierunku zakrystii. W krypcie, znajdującej się w podziemiach, ulokowano groby, które są dostępne do zwiedzania podczas corocznego Jarmarku Dominikańskiego.

Posadzka tego zabytkowego kościoła wykonana jest z wytrzymałego, ale łamliwego wapienia olandzkiego. Na jej powierzchni dostrzec można pozostałości prehistorycznych zwierząt łodzikowców, a także znaki wytwórców kamienia, które przyczyniają się do historycznej wartości tego miejsca.

Wymiary kościoła

• długość naw – 37 m,
• wysokość nawy głównej – 16 m,
• długość prezbiterium – 25 m,
• szerokość prezbiterium – 9,30 m.

Wyposażenie

Wnętrze Bazyliki św. Mikołaja w Gdańsku to prawdziwy skarbiec architektonicznych i artystycznych osiągnięć, w którym zachowały się liczne elementy gotyckie, renesansowe, barokowe i rokokowe. Choć patronem tej świątyni jest opiekun żeglarzy, zauważyć można, że nie ma zbyt wielu akcentów marynistycznych we wnętrzu.

Najwcześniejsze zabytki gotyckie, które możemy podziwiać, to Pietà z początku XV wieku, umieszczona przy kaplicy św. Jacka oraz malowidła na północnej ścianie prezbiterium, datowane na około 1430 rok, przedstawiające Mękę Pańską, które pierwotnie były złocone. Do gotyckiego wyposażenia należy również tablicowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1466 roku i krucyfiks z belki tęczowej datowany na około 1520 rok. Cenne artystycznie stalle, ulokowane po obu stronach prezbiterium, składają się z gotyckich siedzisk z połowy XVI wieku oraz późniejszych rokokowych zaplecków z XVIII wieku, ozdobionych girlandami i ornamentami typu rocaille, które są bogato dekorowane 22 wypukłymi reliefami. Reliefy przedstawiają różne sceny z życia Jezusa w otoczeniu architektonicznych i krajobrazowych detali.

W świątyni zachowała się także płyta nagrobna rycerza krzyżackiego, a wśród dzieł barokowych oraz renesansowych wymienić można epitafia katolickiej szlachty pomorskiej, takie jak epitafium Jana Konopackiego (1594-1605), Johanna Joachima Posseliusa (przed 1625), Johanna Ernesta Schefflera (1663), Piotra Wyhowskiego (z okresu 1705-1713) oraz Józefa Hercyka (z 1733 roku).

W wyniku remontu przeprowadzonego w 1896 roku, usunięto 15 spośród 25 istniejących ołtarzy.

Ołtarz główny

Najbardziej okazałym elementem wyposażenia jest bogato zdobiony, pięciokondygnacyjny ołtarz główny, pochodzący z 1643 roku, który wypełnia całą powierzchnię wschodniej ściany prezbiterium. Ołtarz ten zawiera liczne obrazy i rzeźby, a jego powierzchnia pokryta jest polichromowaną dekoracją reliefową z motywami chrząstkowo-małżowinowymi. Obraz główny, namalowany na płótnie przez gdańskiego artystę Augusta Ranischa w 1647 roku, przedstawia patrona kościoła, św. Mikołaja, klęczącego przed Chrystusem, który wręcza mu księgę, oraz Matkę Boską, która wkłada mu mitrę na głowę. Obraz ten zajmuje wysokość drugiej i trzeciej kondygnacji ołtarza. Na czwartej kondygnacji znajdują się dwa owalne obrazy przedstawiające św. Dominika i św. Franciszka, a licznie rozmieszczone figury świętych obejmują m.in.: św. Stanisława z Piotrowinem, św. Wojciecha z wiosłem, św. Jacka Odrowąża z figurką Madonny oraz św. Kazimierza królewicza, a ponad nim bł. Czesława Odrowąża. Kompozycję wieńczy figura Madonny, otoczona promienistą mandorlą.

Ołtarze boczne

Oprócz ołtarza głównego w kościele zachowało się jeszcze 12 ołtarzy bocznych, w tym:

• ołtarz św. Róży z Limy, stworzony przez K. Gockellera w 1671 roku, zawierający obraz św. Róży autorstwa Andrzeja Stecha,
• ołtarz św. Dominika (dawniej św. Jana Nepomucena), rokokowy, z drugiej połowy XVIII wieku,
• ołtarz św. Wincentego Ferreri,
• ołtarz Matki Boskiej Bolesnej z 1662 roku, z rzeźbą „Opłakiwanie Chrystusa” oraz obrazem „Zmartwychwstanie”, ufundowanym przez Marcina Kulmińskiego,
• ołtarz Przemienienia Pańskiego, oddany do restauracji w latach 2012-2020.

Chrzcielnica

W nawie południowej, przy pierwszym filarze, znajduje się XVIII-wieczna kropielnica w kształcie kielicha, wykonana z czarnego marmuru. Po przeciwnej stronie nawy stoi barokowa chrzcielnica z 1732 roku, fundacji F. Brunattiego, która jest bogato ornamentowana. Jej czasza, cynowa misa z 1781 roku, wspiera się na postaciach czterech ewangelistów, które mają wysokość 50 cm.

Organy

W późnym baroku wyróżniają się organy, które znane są z idealnie czystych dźwięków. Prospekt organowy pochodzi z 1755 roku, a obecny wygląd organów jest wynikiem ich przebudowy w 1977 roku, gdy małe organy, które wcześniej przeniesiono w 1932 roku do nawy południowej, wróciły na górną partię instrumentu.

Pulpit na kancjonały

Pulpit, będący pamiątką elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski w 1756 roku, w formie orła stanisławowskiego w koronie trzymającego herb Gdańska, został wykonany na własny koszt gdańskiego ludwisarza Ernesta Fryderyka Kocha. Pulpit ten, pierwotnie umieszczony w prezbiterium, został przeniesiony pod ołtarz główny jeszcze przed II wojną światową. W przedwojennym Gdańsku był symbolem Rzeczypospolitej, ozdabianym przez Polki i Polaków kwiatami.

Działalność duszpasterska przy kościele św. Mikołaja

Przy kościele św. Mikołaja w Gdańsku odbywa się szereg różnorodnych inicjatyw duszpasterskich, które mają na celu wspieranie i integrację różnych grup społecznych oraz religijnych.

• duszpasterstwo akademickie Górka,
• duszpasterstwo młodzieżowe Katamaran,
• duszpasterstwo małżeństw niesakramentalnych,
• Dominikańskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach – Ośrodek w Gdańsku, www.badzwolny.eu,
• Dominikańska Szkoła Wiary,
• psycholog,
• Bractwo Różańcowe,
• Dom na Skraju.

W tej wspólnocie dziesięciu dominikanów aktywnie żyło i uczestniczyło w różnych aspektach duszpasterstwa, wpływając tym samym na życie religijne i społeczne parafii.

---

Oceń: Bazylika św. Mikołaja w Gdańsku

---