Adam Stanowski

---

Życiorys

Adam Stanowski był synem Stanisława (1886–1963), który pełnił funkcję urzędnika w polskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w Wolnym Mieście Gdańsku, a następnie w Toruniu. Stanisław był również działaczem Stronnictwa Pracy oraz Stronnictwa Demokratycznego, a jego żoną była Zofia z domu Lateiner.

W okresie II wojny światowej, od 1941 roku, Stanowski angażował się w konspiracyjne grupy katolickie, a od 1942 roku był członkiem Szarych Szeregów, w których to strukturach działał jako żołnierz Armii Krajowej w Zgrupowaniu Pułku Baszta. Jego aktywność podczas powstania warszawskiego zyskała mu pseudonim „Saski”. Po wojnie, Adam był aktywnym działaczem Sodalicji Mariańskiej, a w latach 1948–1949 pełnił funkcję sekretarza generalnego krajowego związku akademickich Sodalicji Mariańskich.

W drugiej połowie lat 40. doświadczał prześladowań ze strony UB, a w 1951 roku został skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na 7 lat pozbawienia wolności. Został osadzony w Zakładzie Karnym we Wronkach, gdzie spędził czas aż do 1955 roku. Po zakończeniu odsiadki, w 1956 roku, ukończył studia z zakresu pedagogiki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a w 1969 roku uzyskał stopień doktora. W połowie lat 50. związał się z KUL, gdzie pracował jako pracownik naukowy i działał w Klubie Inteligencji Katolickiej.

Wielu badaczy, w tym Maciej Sobieraj, wskazuje na jego kontrowersyjną przeszłość jako tajnego współpracownika SB, gdzie zarejestrowano go jako TW „Romuald”, a jego współpraca miała trwać do 1982 roku. W latach 1982–1989 był również obiektem rozpracowania przez służby bezpieczeństwa. Mimo to, w połowie lat 70. prowadził intensywną działalność opozycyjną, będąc jednym z sygnatariuszy Listu 101, który był reakcją na zmiany w Konstytucji PRL.

Adam Stanowski był autorem wielu artykułów publikowanych w niezależnym czasopiśmie „Spotkania”. W 1978 roku wspólnie z innymi osobami założył Towarzystwo Kursów Naukowych, a w 1980 roku objął przewodnictwo w tymczasowym komitecie założycielskim, a także wcielił się w rolę członka komisji uczelnianej NSZZ „Solidarność” na KUL. Zrezygnował z tej funkcji z powodów zdrowotnych w październiku 1981 roku.

Jako członek MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego, a także szef zespołu doradców zarządu regionu w 1981 roku, współpracował z redakcją niezależnego pisma „Miesiące” oraz był ekspertem na I Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku. W obliczu stanu wojennego, Adam był zaangażowany w działalność tajnego Tymczasowego Zarządu Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność”. Jako kierownik podziemnej Wszechnicy Związkowej oraz uczestnik niejawnej Rady Edukacji Narodowej, podjął szereg działań na rzecz edukacji i instytucjonalnej niezależności.

W latach 1986–1990 współtworzył i kierował Studiem Katolickiej Nauki Społecznej przy Duszpasterstwie Ludzi Pracy w Stalowej Woli. Do końca lat 80. miał wiele kontaktów z funkcjonariuszami, wielokrotnie był zatrzymywany oraz poddawany rewizjom w swoim miejscu zamieszkania. Po 1989 roku, jako członek Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, brał czynny udział w rozmowach Okrągłego Stołu, w podzespole zajmującym się kwestiami oświaty, nauki oraz postępu technicznego.

W czerwcu 1989 roku został wybrany na senatora I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego w województwie lubelskim. Zmarł w lutym 1990 roku, będąc w trakcie pełnienia swej senatorialnej kadencji. Ostatecznie został pochowany w części komunalnej cmentarza przy ul. Lipowej w Lublinie (kwatera P4KK–1–26).

Publikacje

Oto wybrane publikacje Adama Stanowskiego, które ukazały się na przestrzeni lat jako część jego aktywności pisarskiej.

• Czego Sobór oczekuje od nas?, „Tygodnik Powszechny” nr 6/1963,
• Helena Radlińska, „Znak” nr 21/1969, s. 1333–1340,
• Chrześcijanie wobec praw człowieka. Dyskusja panelowa w KIK-u w Warszawie, „Spotkania” nr 3–4/1978, s. 14–17,
• Polacy wobec wyboru Papieża – badania ankietowe, 1979,
• Czym jest „non violance”, „Spotkania” nr 31/1986, s. 164–172,
• Uniwersytet ludowy i młode pokolenie chłopów, 1981,
• Razem czy osobno. Perspektywy niezależnego i autentycznego ruchu harcerskiego po VII zjeździe ZHP. Próba ekspertyzy, „Bratnie słowo. Pismo Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego”, nr 5/1981, s. 1–3,
• Droga Krzyżowa, 1982,
• Ojczyzna – nauka – cnota. Od filomatów do harcerstwa, „Zeszyty Bratniego Słowa” nr 1/1985, s. 21–32.

---

Oceń: Adam Stanowski

---