Instytut Kaszubski

---

Historia

Pomysł utworzenia kaszubskiego centrum badań naukowych stał się rzeczywistością w 1996 roku. Było to możliwe dzięki inicjatywie prof. Józefa Borzyszkowskiego, który pełnił funkcję wicewojewody gdańskiego w latach 1990-1996. W wyniku kilku spotkań, podczas których ustalono nazwę nowej instytucji, 20 listopada 1996 roku w Gdańsku odbyło się zebranie założycielskie Instytutu. Podczas tego wydarzenia przyjęto statut oraz sporządzono rejestr najważniejszych prac badawczych dotyczących tematyki kaszubskiej.

Instytut Kaszubski w Gdańsku został sądownie zarejestrowany 22 stycznia 1997 roku. Zmiana statutu nastąpiła 19 kwietnia 2004 roku. W skład grona założycieli, liczącego 25 osób, weszli głównie zawodowi historycy, a wśród nich znajdowało się także kilku językoznawców, ekonomistów, socjologów oraz przedstawicieli innych nauk. Powstał Zarząd, który podczas swojego pierwszego posiedzenia 3 marca 1997 roku został ukonstytuowany w następujący sposób: Józef Borzyszkowski – prezes, Edward Breza – wiceprezes, Edmund Wittbrodt – skarbnik, Cezary Obracht-Prondzyński – sekretarz oraz Stanisław Pestka, Marian Szczodrowski i Zygmunt Szultka – członkowie. Na tym posiedzeniu powołano również trzyosobową Komisję Rewizyjną.

Zarząd instytutu regularnie spotyka się kilka razy w roku, a co trzy lata odbywają się wybory nowych władz. Członkowie Instytutu dzielą się na zwyczajnych, honorowych i wspierających. 11 kwietnia 2003 roku do grona członków honorowych dołączyli: Elżbieta Zawacka, Gerard Labuda oraz Friedhelm Hinze. Instytut dysponuje również biblioteką, której zbiory obejmują księgozbiór zlikwidowanego Wydawnictwa Morskiego oraz fragment spuścizny prof. A. Bukowskiego. W latach 2000-2002 przy instytucie funkcjonował fundusz stypendialny skierowany do młodzieży wiejskiej z Kaszub.

Podczas pierwszego publicznego spotkania zorganizowanego przez Instytut, które miało miejsce 19 lutego 1997 roku w Gdańsku, przedstawiono założenia oraz plany instytucji. Wydarzenie to miało na celu również omówienie najnowszych publikacji Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. Kolejnym krokiem w promowaniu idei Instytutu była promocja Kroniki O. Grzegorza, która odbyła się 18 marca 1997 roku w Wejherowie. Ponadto, pierwsza rzeczywista impreza źródłowa dla celów Instytutu miała miejsce 14 czerwca 1997 roku w Świeciu, gdzie poświęcono uwagę żuławskim menonitom. Kolejnej konferencji temat „Związek Polaków w Niemczech” przyniosła regularność od 14 lutego 1998 roku.

Instytut organizuje corocznie od 5 do 10 konferencji naukowych, a ich łączna liczba zbliża się obecnie do setki. Wśród poruszanych tematów można wymienić: wartość powieści A. Majkowskiego „Życie i przygody Remusa”, 35-lecie MPiMK-P w Wejherowie, działalność F. Lorentza oraz losy TOW Gryf Pomorski, a także życie i twórczość H. Derdowskiego. W listopadzie 1999 roku zorganizowano I Pomorskie Forum Animatorów Kultury w Starbieninie, a drugie odbyło się w 2000 roku. Większość odbywających się konferencji jest dokumentowana w formie publikacji i książek.

W ramach współpracy, Instytut ma wielu partnerów, w tym m.in.: Bibliotekę Gdańską PAN, Elbląską Uczelnię Humanistyczno-Ekonomiczną, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Kaszubski Uniwersytet Ludowy, Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, Pomorską Akademię Pedagogiczną w Słupsku, Uniwersytet Gdański, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie oraz Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Instytut współpracuje także z ośrodkami zagranicznymi, w tym z Danii, Litwy, Niemiec i Kanady.

W 1997 roku Instytut Kaszubski wypuścił na rynek swoją pierwszą publikację zatytułowaną „O historii Kaszubów. Prawda i świadectwo ks. F. Mantheya”, zredagowaną przez J. Borzyszkowskiego, która ukazała się w trzech językach: polskim, kaszubskim i niemieckim. W następnym roku, w 1998, wydano już 6 pozycji, w tym wiersze A. Nagla oraz rozprawę etnograficzną ks. B. Sychty. Działalność wydawnicza intensywnie rozwijała się przez następne lata, osiągając obecnie imponującą liczbę ponad stu publikacji, które były wydawane zarówno samodzielnie, jak i we współpracy z innymi instytucjami.

Od 1999 roku Instytut publikuje własny rocznik pod nazwą Acta Cassubiana, którego wspólną publikację z Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie zrealizowano w 2002 roku. Do tej pory ukazało się 10 tomów, które zawierają rozprawy naukowe oraz materiały archiwalne związane z regionem Pomorza. W 2003 roku opublikowano broszurę C. Obrachta-Prondzyńskiego „Instytut Kaszubski w latach 1996–2003”, a w 2006 roku kolejną pod nazwą „Dziesięć lat pracy Instytutu Kaszubskiego (1996-2006)”, które podsumowują jego działalność. O aktualnych informacjach można się dowiedzieć również na stronie internetowej Instytutu – www.instytut kaszubski.pl.

Na bieżącą kadencję 21 kwietnia 2006 roku wybrano nowy zarząd instytutu: Józef Borzyszkowski – prezes, Zbigniew Zielonka – wiceprezes, Anna Kwaśniewska – skarbnik, Cezary Obracht-Prondzyński – sekretarz, oraz Andrzej Romanow, Jarosław Pająkowski i Bolesław Hajduk jako członkowie.

Cele i zadania

Statutowy cel Instytutu Kaszubskiego koncentruje się na prowadzeniu różnorodnych prac badawczych oraz na ich popularyzacji. Działalność ta ma na celu wzbogacenie i rozwój regionalnego ruchu kaszubsko-pomorskiego, a także integrowanie lokalnego środowiska naukowego. Instytut podejmuje działania dostosowane do potrzeb społeczności kaszubskiej oraz tradycji badań kaszuboznawczych. Wśród kluczowych inicjatyw wymienia się prowadzenie badań, organizację działalności wydawniczej, kursów, szkoleń, konferencji i sesji naukowych, gromadzenie zbiorów, a także współpracę z różnymi organizacjami i instytucjami regionalnymi.

Początkowa lista priorytetowych prac badawczych, które Instytut przyjął na początku swej działalności, obejmowała ważne tematy, jak np. opracowanie historii Kaszubów oraz ich ruchu regionalnego, a także dziejów literatury, piśmiennictwa i języka kaszubskiego. Do zadań należało również stworzenie serii biografii naukowych głównych postaci ruchu kaszubsko-pomorskiego i wydanie bibliografii kaszubskiej, a także kluczowych dzieł literatury kaszubskiej w ujęciu krytycznym.

Instytut zdołał zrealizować wiele z tych zamierzeń, w tym ukazał się pierwszy tom Historii Kaszubów w dziejach Pomorza (2006) oraz bibliografia kaszubsko-pomorska (2004). W ramach cyklu reedycji kaszubskich dzieł literackich opublikowano trzy pozycje (m.in. F. Ceynowy w 2006 r. oraz H. Derdowskiego w 2007 r.). Powstało również kilka biografii znanych Kaszubów, w tym A. Majkowskiego (2002), J. Karnowskiego (1999) oraz F. Sędzickiego (2003). Wydano szkic historii piśmiennictwa i języka kaszubskiego w wersji polskiej oraz kaszubskiej, a także zarys pięćdziesięcioletnich dziejów Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (2006).

Kolejnymi istotnymi osiągnięciami są monografie pomorskich miast, takich jak Wejherowo (1998), Puck (1996), Reda (2006) oraz Lębork (2009), w których członkowie Instytutu odegrali istotną rolę. Od 2003 roku publikowana jest seria Pro Memoria, która przedstawia sylwetki działaczy pomorskich XX wieku, opierając się na archiwalnych dokumentach, zdjęciach i wspomnieniach. W ramach tej serii wydano ponad dziesięć tomów, poświęconych m.in. R. Ostrowskiej (2003), J. Bruskiemu (2004), L. Bądkowskiemu (2004), A. Łajming (2004), ks. B. Sychcie (2007), F. Marszałkowskiemu (2007) oraz A. Szprędze (2008).

Badania socjologiczne prowadzone w ramach Instytutu skutkowały publikacjami i pracami, a ich efektem jest m.in. obszerny tekst C. Obrachta-Prondzyńskiego, który omawia ruch kaszubski z perspektywy historyczno-socjologicznej (2002). Dotychczasowe działania polityczno-społeczne Instytutu Kaszubskiego są natomiast ograniczone i nieznaczne.

Główne publikacje

W bogatej bibliotece Instytutu Kaszubskiego znajdziemy wiele publikacji dotyczących kultury i historii Kaszubów. Należy do nich szereg znaczących tytułów, które wplatają wątek kaszubski w szerszy kontekst regionalny.

• J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder, Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów, Gdańsk 1999 (dostępne w j. polskim i kaszubskim),
• C. Obracht-Prondzyński, Jan Karnowski (1886-1939). Pisarz, polityk i kaszubsko-pomorski działacz regionalny, Gdańsk 1999,
• M. Wannow, Kaszubi. Die Kaschuben, Gdańsk 1999 (w j. polskim i niemieckim),
• C. Obracht-Prondzyński, Pomorski ruch regionalny. Szkic do portretu, Gdańsk 1999,
• J. Borzyszkowski (red.), Muzea, a dziedzictwo kulturowe Pomorza, Gdańsk-Wejherowo 2000,
• J. Borzyszkowski, D. Albrecht (red.), Pomorze – mała ojczyzna Kaszubów. Historia i współczesność. Kaschubisch-Pommersche Heimat. Geschichte und Gegenwart, Gdańsk-Lubeka 2000 (w j. polskim i niemieckim),
• J. Borzyszkowski (red.), Z dziejów kultury Pomorza XVIII-XX wieku, t. 1, Gdańsk 2000, t. 2, Gdańsk 2004, t. 3, Gdańsk 2006,
• C. Obracht-Prondzyński, Kaszubi – między dyskryminacją a regionalną podmiotowością, Gdańsk 2002,
• J. Borzyszkowski, Aleksander Majkowski (1876-1936). Biografia historyczna, Gdańsk-Wejherowo 2002,
• J. Borzyszkowski (red.), Pro memoria Róża Ostrowska (1926-1975), Gdańsk-Wejherowo 2003,
• J. Schodzińska, Franciszek Sędzicki (1882-1957) – działacz narodowy, regionalista i poeta kaszubski, Gdańsk-Wejherowo 2003,
• J. Kęcińska, Geografia życia literackiego na Pomorzu Nadwiślańskim 1772-1920. Polski i kaszubski krąg kulturowy, Gdańsk-Słupsk 2003,
• J. Borzyszkowski (red.), Pro memoria Lech Bądkowski (1920-1984), Gdańsk 2004,
• C. Obracht-Prondzyński, Bibliografia do studiowania spraw kaszubsko-pomorskich, Gdańsk 2004,
• J. Borzyszkowski (red.), O życiu i twórczości Hieronima Derdowskiego (1852-1902), Gdańsk-Wejherowo 2004,
• J. Borzyszkowski (red.), Pro memoria Tadeusz Bolduan (1930-2005), Gdańsk 2005,
• E.-E. Pintus, Moje prawdziwe przeżycia. Meine wahren Erlebnisse, wstęp J. Borzyszkowski, 2005,
• J. Borzyszkowski (red.), Bajarz kaszubski. Bajki z „Gryfa” (1908-1912), Wejherowo-Gdańsk 2005,
• G. Labuda, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza. T. 1 Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006,
• C. Obracht-Prondzyński, Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956-2006), Gdańsk 2006,
• C. Obracht-Prondzyński (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk 2007,
• C. Obracht-Prondzyński, Kaszëbi dzys: kùltura, jãzëk, tożsamòsc [skaszëbił Eugeniusz Gòłąbk]; Gduńsk: Institut Kaszëbsczi, 2007,
• Z. Zielonka (red.), Literatura kaszubska w nauce – edukacji – życiu publicznym, Gdańsk 2007,
• J. Borzyszkowski (red.), Kaszuby – ziemia – ludzie, Gdańsk 2007,
• J. Borzyszkowski (red.), Z zaborskiego matecznika. O Stanisławie Pestce – Janie Zbrzycy, Gdańsk 2008,
• J. Borzyszkowski (red.), Pro memoria Wincenty Mazurkiewicz (1938-2004), Gdańsk 2008,
• J. Borzyszkowski (red.), Pro memoria Augustyn Szpręga, Gdańsk 2008,
• C. Obracht-Prondzyński, Kaszubskich pamiątek skarbnice. O muzeach na Kaszubach – ich dziejach, twórcach i funkcjach społecznych, Gdańsk 2008 (właśc. 2009).

Każde z wymienionych dzieł przyczynia się do lepszego zrozumienia bogatej kultury kaszubskiej oraz jej znaczenia w szerszym kontekście Pomorza. Dzięki tym publikacjom możemy odkrywać historię, literaturę oraz lokalne tradycje, co jest nieocenione dla każdego zainteresowanego tą mało znaną, ale fascynującą częścią Polski.

Krótkie podsumowanie

Pomimo stosunkowo krótkiej działalności, Instytut Kaszubski w Gdańsku nieprzerwanie kształtuje naukowy pejzaż Pomorza. Skupia w swoim gronie liczne grono naukowców, przede wszystkim w dziedzinie humanistyki, a także zdefiniował swój profil badawczy skoncentrowany na historii i socjologii.

Instytut organizuje intensywne życie konferencyjne, co przyczyniło się do ożywienia środowiska naukowego interesującego się kwestiami kaszubsko-pomorskimi. Opracowano efektywny cykl pracy, który obejmuje wszystkie etapy: od konferencji, przez publikację, po promocję. Dzięki temu, opublikowano szereg wartościowych materiałów i książek, które stają się kluczowym elementem dorobku Instytutu. Część z nich dostępna jest w różnych językach, głównie w kaszubskim oraz niemieckim.

Niemniej jednak, nie udało się zrealizować jednej z głównych idei założycieli Instytutu, a mianowicie konsolidacji całej społeczności naukowej związanej z tematyką Kaszub i Pomorza. Ramowy plan działań, który powstał na początku istnienia placówki, nie został wdrożony w życie. W skład dorobku Instytutu wchodzą liczne prace przyczynkowe, które są z różnych powodów mało znane oraz czasami trudnodostępne.

Wiele z tych publikacji spotyka się z krytyką, której przyczyny są różnorodne, obejmujące sposób podejścia do tematu, styl wypowiedzi, jak również skomplikowane tytuły. Kontrowersyjne są także pytania dotyczące zarządzania placówką, wewnętrznej struktury oraz priorytetów w sferze publikacji. Niejednokrotnie zarzuca się marginalizowanie tematyki kaszubskiej oraz przesunięcie zainteresowań naukowych Instytutu w stronę szeroko pojętej pomorskości.

Pomimo tych wyzwań, Instytut Kaszubski nie zaprzestaje swoich działań w wyznaczonym kierunku. W przygotowaniu są kolejne tomy serii „Historii Kaszubów”, a także w najbliższej przyszłości planowane są prace nad „Historią Lęborka”.

Literatura

W literaturze dotyczącej Instytutu Kaszubskiego możemy znaleźć wiele znaczących publikacji. Jednym z kluczowych dzieł jest praca C. Obracht-Prondzyńskiego, która nosi tytuł Dziesięć lat pracy Instytutu Kaszubskiego 1996-2006. Została opublikowana w Gdańsku w 2006 roku, jednak nie zawiera numerów stron, co może być istotne dla osób poszukujących konkretnych informacji w tej książce.

Dodatkowo, w literaturze można natknąć się na różnorodne informacje dotyczące Instytutu, które były dostępne na różnych platformach online. Ostatni dostęp do tych informacji miał miejsce 7 lipca 2009 roku, a archiwizacja odbyła się 12 października 2009 roku, co może być przydatne dla historyków oraz badaczy zainteresowanych tą tematyką.

---

Oceń: Instytut Kaszubski

---